خوانش تطبیقی مفهوم فاصله‌‌گذاری در آثار سینمایی و معماری: باتکیه‌بر مصادیق معماری دوره مدرن و پست‌ مدرن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معماری، دانشکده هنر و معماری صبا، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران.

2 دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری،دانشگاه یزد، یزد، ایران.

چکیده

یکی از زمینه‌های ارتباطی سینما و معماری تأمل درمفاهیمی است که در سینما موجود بوده و در معماری قابل‌پیگیری است. دراین میان مفهوم "فاصله‌گذاری" سینماگران را متأثر ساخته‌است. تماشاگران درطول فیلم، دچار تشددهای عاطفی و همذات‌پنداری با بازیگران شده و همه‌چیز را واقعیت می‌انگارند، اما با "فاصله‌گذاری" این تفکر برهم‌زده می‌شود. آن‌ها آگاه می‌گردند که درحال تماشای یک نمایش هستند و از باور به واقعی‌بودن وقایع جداشده، بانگاهی بافاصله و هوشیار، باذهنی آماده تفکر به اثر می‌نگرند و خیال‌پردازی‌ها محو می‌گردد. مسئلة پژوهش، پیگیری مفهوم "فاصله‌گذاری" در معماری و هدف آن خوانش نمودهایی از آن در آثارمعماری است. روش‌پژوهش کیفی بوده، ابتدا مبتنی‌بر منابع کتابخانه‌ای، مفهوم "فاصله‌گذاری" تشریح گردیده‌است. از سینما به‌عنوان یک حوزه واسط جهت تبیین بهتر "فاصله‌گذاری" استفاده‌شده و محتوای سکانس‌های برخی آثار سینمایی تحلیل گردیده‌اند. از تطبیق آن با معماری، مصداق‌هایی در آثارمعماری نمایش‌داده‌شده است. پنج مفهومِ درون‌بودگی و بیرون ‌بودگی، روایت‌‌اصلی و روایت‌فرعی، شیئیت و فضائیت، توازی‌روایت و زمان‌پریشی جمع‌بندی شده‌اند که می‌توانند به "فاصله‌گذاری" در معماری منتهی‌گردند. همچنین مشخص‌گردید که "فاصله‌گذاری" در معماری نیز موجودیت ‌یافته و مخاطب معماری را به تفکر و خردورزی و اکتشاف در اثرمعماری دعوت‌می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Comparative Interpretation of the Distancing Effect Concept in the Works of Cinema and Architecture: Based on the Instances of Modern and Postmodern Architecture

نویسندگان [English]

  • Mohammad Iranmanesh 1
  • Djavad Rasooli 2
1 Assistant Professor, Department of Architecture, Saba Faculty of Art and Architecture, Shahid Bahonar University of Kerman, Kerman, Iran.
2 PhD Candidate, Department of Architecture, Faculty of Arts and Architecture, Yazd University, Yazd, Iran.
چکیده [English]

Cinema has been constantly interacting with architecture since the early days of its formation. One of the fields of this interrelation is the exploration of concepts that exist in the theories of cinema and can betraced in the realm of architecture. The “distancing effect” concept, also known as estrangement oralienation effects, and V-effect (Verfremdungseffekt in German) which has influenced many theorists of cinema and filmmakers is one of them. This concept can be defined through an example. While watching a drama, individuals experience sensory and emotional tensions,identify themselves with the actors, and perceive everything as reality. However, this process is disturbed by the “distancing effect”. They become aware that they are watching a performance, and therefore they are separated from the belief that the events are real, viewing the work with a distant and analytical perspective, away from emotional conflicts. In this way, imaginations and illusions dissipate, and the audience remains fully alert with a seeking and active mind,ready to think. The “Distancing effect” has been developed in many art forms to break simple immersion and identification,provokig self-awareness, social awareness, and reflection. The focus of the present article is to explore “distancing effect” concept in architecture, with the aim of interpreting its manifestations in architectural works. The research method is qualitative, based on theoretical discussions in library resources, where “distancing effect” concept has been explained. Cinema has been employed as an intermediary domain for a better explanation of “distancing effect” approaches, allowing architectural instances  be identifiedmore easily. The contents of  sequences from selected cinematographic works have been analyzed. By adapting them to the world of architecture, examples of this concept have been illustrated in architectural works. In this article, five categories of insideness and outsideness, main narrative and sub-narrative, objectivity and spatiality, parallel narrative, and anachronism are summarized, which can lead to the “distancing effect” in both architecture and cinema. In conclusion, it became clear that the “distancing effect” concept is not solely dedicated to literature or dramatic arts, but it can also be revealed in the field of architecture. various works of cinema and architecture from a wide geographical range are presented as instances of the “distancing effect”. As demonstrated, different famous filmmakers such as Antonioni, Tarkovsky, Kiarostami, Wajda, Wenders, von Trier, Mankiewicz, Bertolucci, and others used the “distancing effect” in their works. Notebly, Brecht theorized his concept in the twentieth century, yet many of the buildings discussed in this research belong to an earlier historical period. This indicates that many architects have (un)consciously used this concept in their works as they want to invite individuals to think, explore, be active, interpret, and be aware of what they are observing. Ultimately, it can be articulated  that the work of architecture plays a more significant role, it is not merely a space to provoke our sensations, but also a universe for deep contemplation and thought.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Architecture
  • Cinema
  • Distancing Effect
  • Performing Arts

مراجع

احمدی ده‌‌برآفتاب، احسان(1394)، تحلیل‌گفتمان‌انتقادی‌فاصله‌گذاری درسینما-پروژه‌عملی: ساخت فیلم‌تابلو، پایان‌نامه‌کارشناسی‌ارشد رشته‌سینما، علی‌شیخ‌مهدی(استادراهنما)، دانشکده هنرومعماری دانشگاه تربیت‌مدرس تهران.
امامی‌میبدی، داوود؛ اولیاء، محمدرضا(1399)، فاصله‌گذاری در حفاظت‌معماری با رویکرد برتولت‌برشت، سومین کنفرانس‌بین‌المللی‌عمران،معماری‌ومدیریت توسعه‌شهری در ایران، تهران، ایران.
بدیعی، ناهید(1381). جداره‌ها، حریم‌وصل، رسالة‌دکتری‌معماری، مهدی‌حجت(استادراهنما)، دانشکده‌ هنرهای‌زیبا دانشگاه‌تهران.
برشت، برتولت(1378) درباره‌تئاتر، ترجمه فرامرزبهزاد، تهران: نشرققنوس.
برلاو، روت(1377)، برتولت‌برشت: از برشت می‌گویم(«لایی-تو»ی برشت)، ترجمه مهشیدمیرمعزی، تهران: نشر آبانگاه.
بلوکی، مهتاب(1393). ژان‌ژنه و معماری‌خلأ، ترجمه ابوالفضل الله‌دادی و مهتاب‌بلوکی، تهران: نشرنی.
بلیلان‌اصل، لیدا؛ اعتصام، ایرج؛ اسلامی، سیدغلامرضا(1390) نقش فضای‌بینابین درهویت‌بخشی به‌گستره‌فضایی بافت‌های‌تاریخی‌ایران، هویتشهر، 5(8): 59-71. dorl.net/dor/20.1001.1.17359562.1390.5.8.6.0
بیات، مجتبی(1400)، بررسی مؤلفه‌ها و تکنیک‌های تئاترروایی برشت درسینمای عباس‌کیارستمی(با بررسی‌‌موردی فیلم‌های قضیه شکل‌اول، شکل‌دوم؛ مشق‌شب؛ کلوزآپ؛ زندگی و دیگر هیچ)، پایان‌نامه‌کارشناسی‌ارشدرشتة‌کارگردانی، فرهاد مهندس‌پور(استاد راهنما)، دانشکده هنرومعماری دانشگاه تربیت‌مدرس‌تهران.
بیضایی، بهرام(1388)، مقدمه‌ای بر نمایش‌شرقی، دفترهای‌تئاتر، تهران: نشرنیلا.
پالاسما، یوهانی(1394)، معماریِ تصویر: فضای‌وجودی درسینما، ترجمه علی‌ابهری. تهران: نشرکتاب‌مس.
تسلیمی، علی؛ کشوری، سارا(1390)، فاصله‌‌گذاری در بوف‌کور. زبان و ادب فارسی(نشریه‌سابق ‌دانشکده‌ادبیاتدانشگاه‌تبریز)، 55(224)، 43-62. dorl.net/dor/20.1001.1.22517979.1390.55.224.3.4
تعاونی، شیرین(1355)، تکنیک‌برشت، تهران: انتشارات‌امیرکبیر.
جولایی، احمد(1389)، قابلیت‌های دراماتیک ادبیات‌کهن فارسی، تهران: انتشارات‌افراز.
دریب، محمدخیر؛ فهیمی‌فر، اصغر؛ پورمند، حسنعلی(1398)، التباعدیه والتماهی للجمهور فی فیلم«فروشنده»(البائع) للمخرج أصغرفرهادی فی ضوء آراء برتولت بریخت. دراسات فی العلوم الانسانیه، ۲۶(۲) :۹۳-۱۲۴. dorl.net/dor/20.1001.1.23834269.1441.26.2.3.7
رحیمیان، مهدی(1399)، سینما: معماری‌درحرکت، تهران: انتشارات‌سروش.
رضایی‌مهوار، میثم؛ ناظری، افسانه(1400)، تحلیل تطبیقی مقوله زمان‌پریشی(آناکرونی) در گفتمان‌روایی بخش ساینزبری گالری‌ملی‌لندن برمبنای نظریه ژرارژنت. نشریه‌علمی مطالعات‌تطبیقی‌هنر، ۱۱(۲۲) :۳۳-۴۸. dx.doi.org/10.61186/mth.11.22.33
سلدن، رامان؛ ویدوسون، پیتر(1372)، راهنمای نظریه‌ادبی‌معاصر، ترجمه عباس‌مخبر، تهران: نشرطرح‌نو.
صرامی, نفیسه، مندگاری، کاظم و ندیمی، هادی(1400). انتظام‌بخشی‌مراتب‌تهی، برخاسته از بازخوانی اندیشۀ کریستوفرالکساندر. صفه، 31(4)، 17-29. doi.org/10.52547/sofeh.31.4.17
ظفرنوایی، خسرو(1396)، بررسی مفهوم‌عرفانی «فضای‌تهی» در معماری‌اسلامی-ایرانی، مطالعات‌هنراسلامی، 13(27)، 57-74. dorl.net/dor/20.1001.1.1735708.1396.13.27.3.3
علی‌آبادی، همایون(1371)، وجوه اشتراک‌و‌افتراق نمایش آیینی‌ودرام معاصرایران(تعزیه) با تئاترغرب، به‌ویژه با تئاتر برتولدبرشت، فصلنامه‌هنر، شماره 22، 178-169.
فاضلی، فیروز؛ اصغرزاده، محمد(1394)، فاصله‌گذاری‌روایی در منظومه‌های‌نظامی، زبان‌وادب‌فارسی(نشریه سابق دانشکد‌ه‌ادبیاتدانشگاه‌تبریز)، 68(231)، 77- 108. dorl.net/dor/20.1001.1.22517979.1394.68.231.5.5
کریم‌زاده سپیده؛ اعتصام، ایرج؛ فروتن، منوچهر؛ دولتی، محسن(1397) روایتِ معماری؛ مطالعه‌تطبیقی روایت درمعماری‌و‌داستان، کیمیای‌هنر، ۷(۲۸) :۹۳-۱۰۷.
گروتر، یورگ‌کورت(1393)، زیبایی‌شناسی درمعماری، ترجمه جهانشاه‌پاکزاد و عبدالرضاهمایون، تهران: انتشارات دانشگاه‌شهیدبهشتی. گل‌پرور روزبهانی، مهدی(1395)، زمان‌پریشی در‌تدوین تاریخ‌فلسفه، فلسفه، 14(2)، 103-122. doi.org/10.22059/jop.2017.62960
لوته، یاکوب(1388)، مقدمه‌ای بر روایت در ادبیاتو‌سینما، ترجمه امیر نیک‌فرجام، تهران: انتشارات‌مینوی‌خرد.
نصر، سیدحسین(1385)، پژواک در فضای‌تهی/اهمیت خلأ در هنراسلامی، ترجمه نادرشایگان‌فر، خردنامه‌همشهری 4(1): 16-17.
نوری، الهام؛ عینی‌فر، علیرضا(1400)، تحلیل‌کیفیت فضای‌مابین مسجد و شهر مطالعه‌مقایسه‌ای ورودی مساجد منطقه‌ای"سنتی و مدرن"معاصرتهران، پژوهش‌های‌معماری‌اسلامی، ۹(۲) :۱-۱۸. dx.doi.org/10.52547/jria.9.2.1
هولتن، اورلی(1364)، مقدمه‌برتئاتر: آینه‌طبیعت، ترجمه محبوبه‌مهاجر، تهران: انتشارات‌سروش.
یاری، منوچهر(1379)، ساختارشناسی روایت قصه‌ها و متل‌های‌ایرانی و تأثیرآن برسینمای‌کیارستمی، نشریه‌بیدار، شماره 4، 43-53. Adorno, Th.W. (1970). Aesthetic Theory. Robert Hullot-Kentor (trans.), Gretel Adorno and Rolf Tiedemann (eds), Minneapolis: University of Minnesota Press.
Bahng, S., Kelly, R.M. and McCormack, J. (2020). Reflexive VR Storytelling Design Beyond Immersion: Facilitating Self-Reflection on Death and Loneliness. In Proceedings of the 2020 CHI Conference on Human Factors in Computing Systems (CHI '20). Association for Computing Machinery, New York, NY, USA, 1–13. doi.org/10.1145/3313831.3376582
Blanariu, N. (2013). Towards a Poetics of Performance: Embodiment and “Verfremdungseffekt” as Fuzzy Aspects of Acting. The International Journal of the Humanities: Annual Review. 10. 79-91. doi.org/10.18848/1447-9508/CGP/v10/58303 Borra, B. (2013). Hannes Meyer: Co-op Architecture. San Rocco, 6, 97-105.
Brookes, T.R. (2012). Inside / Outside and the [Inbetween]. [Master's Theses, Wellington School of Architecture]. doi.org/10.26686/wgtn.16998928.v1
Carney, S. (2006). Brecht and Critical Theory: Dialectics and Contemporary Aesthetics. Abingdon: Routledge. doi.org/10.4324/9781003060383
Coates, N. (2012). Narrative Architecture. West Sussex: Wiley. Corbo, S. (2014). From formalism to weak form: the architecture and philosophy of Peter Eisenman. Burlington: Ashgate. doi.org/10.4324/9781315583341
Eisenstein, S. M., Bois, Y. A. (1989). Montage and Architecture. Assemblage, (10), 111-131. doi.org/10.2307/3171145 Genette, G. (1980). Narrative Discourse: An Essay in Method. Trans. Jane E. Lewin. New York: Cornell University Press. Hamilton, R. J. (2007). The art of theater. Oxford, Malden & Victoria: Blackwell Publishing. dx.doi.org/10.1002/9780470690871
Hannah, D. (2024). Architecture of Alienation: The Double Bind and Public Space. idea journal, 5(1), 43-58. doi.org/10.37113/ideaj.vi0.219
Hashim, M. N. & Alizadeh, F. (2020). "A comparative study: The principles of the distancing effect in Brechtian theater and Ta’ziyeh." Cogent Arts & Humanities 7(1): 1-19. doi.org/10.1080/23311983.2020.1790195
Hoad, T.F. (2002). The concise Oxford dictionary of English etymology. Oxford: Oxford University Press.
Jones, V. (2005). Brecht's Reception of Stanislavski, 1922 to 1953. [Doctoral dissertation, King's College London]. Koutsourakis, A. (2013). Brecht and Film. In E. Braningan & W. Buckland (Eds.). The Routledge Encyclopedia of Film Theory (pp. 63-68). New York: Routledge. doi.org/10.4324/9780203129227
Kuhn, T. (2013). Brecht reads Bruegel: Verfremdung, Gestic Realism and the Second Phase of Brechtian Theory. Monatshefte, 105(1): 101-122. doi.org/10.1353/mon.2013.0022
Lima, B. D. T. D. C. (2014). Benjamin reads Brecht: Cinema e Estrangement. Pandaemonium Germanicum, 17, 37-52. dx.doi.org/10.1590/1982-88373752
Martin, C., & Bial, H. (Eds.). (1999). Brecht sourcebook. London: Routledge. doi.org/10.4324/9780203979556
Shahlaei, A. & Mohajeri, M. (2015). In-Between Space, Dialectic of Inside and Outside in Architecture.
International Journal of Architecture and Urban Development, 5(3), 73-80. dorl.net/dor/20.1001.1.22287396.2015.5.3.8.2 Silberman, M. (1993). A Postmodernized Brecht? Theatre Journal. 45(1): 1–19. doi.org/10.2307/3208579
Sonnenfeld, A. (1962). The Function of Brecht’s Eclecticism. Books Abroad, 36(2), 134–138. doi.org/10.2307/40116602 Stam, R. (2000). Film Theory: An Introduction. Oxford: Wiley-Blackwell.
Touzjian, R. (2011). From Film to Architecture: An Extended Cinematic Design Process based on Architectural Interpretations of Narrative Film. [Doctoral thesis. Kyoto University: Japan]. doi.org/10.14989/doctor.k16463
Vidler, A. (1993). The Explosion of Space: Architecture and the Filmic Imaginary. Assemblage, (21), 45–59. doi.org/10.2307/3171214
Wan, Q., Martín Blas S. (2022). "Architecture as device: Estrangement theory from literature to architecture." Frontiers of Architectural Research 11(1): 1-12. doi.org/10.1016/j.foar.2021.09.004
White, J. J. (2004). Bertolt Brecht’s Dramatic Theory. New York: Boydell & Brewer.
Wixon, D. C. (1972). The Dramatic Techniques of Thornton Wilder and Bertolt Brecht: A Study in Comparison. Modern Drama 15(2): 112-124. doi.org/10.1353/mdr.1972.0004
نشریه هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی
دوره 28، شماره 4
دی 1402
صفحه 83-106

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار