فهم فضاهای خاکستری: جایگاه قدرت در فرایند مناسبات سکونتگاه‌های غیررسمی(مورد مطالعه: شهرک رضویه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی

2 دانشجوی دکتری شهرسازی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

  امروزه، فضای خاکستری شهری به یکی از پدیده‌های رایج کلانشهرها و به ویژه تهران تبدیل و منجر به ظهور مجموعه‌ای از نهادها، هویت‌ها، روابط قدرت، شیوه‌ها و گفتمان‌ها در این فضاها شده است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی و شناسایی ساختارهای موجود، جایگاه قدرت و سیاست در سطوح برنامه­ریزی شهری این فضاها است. در راستای این هدف، پژوهش حاضر، در پی پاسخ به دو سوال اصلی است، ابعاد شکل­دهنده­ی تجربه زندگی در فضاهای خاکستری چیست؟ وآیا ساکنان این فضاها می­توانند در برنامه­ریزی و تصمیم­گیری این محیط نقش داشته باشند؟ بنابراین، با اتکا بر روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف و بر پایه مصاحبه­ی ساخت‌نیافته، به تفسیر توصیف­های ساکنان شهرک رضویه پرداخته شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از این است که شش مقوله­ی "سایه‌اندازی مناسبات قدرت، سایه­ی سرمایه‌ی محیطی، سایه‌ی تعارض منافع، حاشیه­ی سیاست گفتمان، حاشیه­ی حق شهری و حاشیه­ی شهروندی نابرابر"، مقولاتی هستند که توسط آن­ها می‌توان تجربه­ی ساکنان این فضاها را توصیف و در چارچوب مدل پارادایمی، مفهوم‌یابی فضای خاکستری شهری و فرایند مشروعیت‌بخشی، آن را تعریف نمود. همچنین، اهمیت بُعد اقتصادی- سیاسی تغییرات و جایگاه قدرت در کنار سایر ابعاد اجتماعی- فضایی این فضاها، طیفی از شهروندی نابرابر در مناطق کلانشهری با ضریب قطبش بالا را نمایان می­سازد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Understanding ‘Gray spaces’: The position of power in the process of relations of the informal settlements (study: Razavie District)

نویسندگان [English]

  • Mojtaba Rafieian 1
  • Ayda Kianfar 2
1 Associate professor of Urbam Planning
2 Tarbiat modares university,Tehran,Iran
چکیده [English]

Today, the increasing process of urbanization has become one of the main phenomena of the 21st century. According to World Bank statistics, in 2018, more than 55 per cent of the world's population, equivalent to 4.2 billion lives in urban areas. The urban population will increase to 68% in 2050. Also, estimates show that about 2.5 billion people will be added to the urban population and about 90% of the expected increase will be in urban areas in developing countries. Based on estimates of Un-Habitat (2016), about 1 billion of the urban population lives in informal settlements expecting its population will be triple to 2050. The phenomenon involving about 41 per cent of the urban population in developing countries and 6 per cent of the urban population in developed countries.The phenomenon of informal urban settlement as an aspect of urban gray space has become one of the common phenomena of metropolises in the world, and in particular Tehran, characterized by poverty, migration, economic and social inequality, on the one hand, and, produced by the deficiency of the Urban policy and planning, on the other hand. This has led to the emergence of a set of the institutions, power relations, practices and discourses in urban gray spaces. Generally, the gray space is a space that is directly related to the power of action, the structure of content and the form of urban policies. The main objective of this paper is to study and identify existing structures, the role and place of power and politics at the levels of urban planning concerning these spaces. In line with, this research seeks to answer two main questions of what the dimensions of gray spaces are experienced by inhabitants. In addition, whether the inhabitants of gray spaces can contribute to the planning and decision making of this space? In this regard, Razavie district, located in the 15th district of Tehran, has been selected as the space to show power relations. Therefore, in this research, based on the analysis of the critical discourse of Fairclough and the interview done in this place, a descriptive interpretation has been revealed during interviews with residents of Razavie district. Research findings suggest the six categories Include power relations, the environmental capital, conflict of interest, discourse policy, right to the city and citizen inequality are the categories by which one can describe the everyday experience of the inhabitants of gray spaces and in the framework of the paradigm model defining the urban gray space conceptualize and legitimizes it. Based on this model, the paradigm of research and, with the help of the categories, the nature of the informal experience and the process of its occurrence are described. The importance of the economic and political dimensions of changes and the role of power along with other socio-spatial dimensions of these spaces reflect the unequal citizenship spectrum in metropolitan areas with increasing polarization. Nevertheless, planning can provide categories and mechanisms for varieties of powers, the possibility of whitening or blackening urban development.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Gray space"
  • "Urban planning"
  • "Power relations"
  • "Razavie district"
  • "Fairclough Critical Discourse Analysis"

مراجع

ایمان، محمد تقی (1394)، روش شناسی تحقیقات کیفی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم.
بلیکی، نورمن (1392)، طراحی پژوهش های کیفی، ترجمه‌ی حسن چاوشیان، نشر نی.
بلیکی، نورمن (1393)، پارادایم‌های تحقیق در علوم انسانی، ترجمه‌ی سید حمیدرضا حسنی، محمد تقی ایمان و سید مسعود ماجدی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم.
بهروان، حسین (1386)، تحلیل گفتمان عینی و ذهنی استفاده از اینترنت با تأکید بر روش کیفی، علوماجتماعی (دانشگاه فردوسی مشهد)، شماره 9، صص 79 – 96.
تانکیس، فرن (1388)، فضا، شهر و نظریه اجتماعی مناسبات اجتماعی و شکل‌های شهری، مترجمان حمیدرضا پارسی؛ آرزو افلاطونی، انتشارات دانشگاه تهران.
رازپور، مهدی؛ خیرالدین، رضا و دانشپور، عبدالهادی (1396)، تبیین گونه‌ای متفاوت از تولید فضای غیررسمی در شهرستان مرزی بانه؛ انباشت سرمایه و تعمیق فقر، نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، دوره 22، شماره 4، صص 17-28.
رفیعیان، مجتبی و جهانزاد، نریمان (1394)، دگرگونی اندیشه در نظریه‌ی برنامه ریزی، انتشارات آرمانشهر، تهران.
رفیعیان، مجتبی و الوندی پور، نینا (1394)، مفهوم پردازی اندیشه حق به شهر؛ در جستجوی مدلی مفهومی، مجله­ی جامعه شناسی ایران، دوره­ی شانزدهم، شماره 2، صص 25-47.
رفیعیان، مجتبی و سیف الدینی، فرانک (1383)، راهبردهای ساماندهی اسکان‌های غیررسمی شهری و برنامه مداخله در شهر بندرعباس، مجله بین المللی علوم مهندسی، دانشگاه علم و صنعت ایران ، شماره 16، صص19-58.
زبردست، اسفندیار (1379)، بررسی ارتباط عملکری سکونتگاه‌های خودرو اطراف کلانشهر تهران، نشریه هنرهای زیبا، شماره 8 ، صص65-73.
داداش‌پور، هاشم و علیزاده، بهرام (1389)، رابطه بین امنیت تصرف و کیفیت مسکن در سکونتگاه غیررسمی اسلام آباد شهر تهران،هویتشهر، شماره 7، صص 31-42.  
داداش‌پور، هاشم؛ حسین آبادی، سعید و پورطاهری، مهدی (1391)، تحلیل نقش توانمندسازی ساکنان در بهسازی کالبدی- محیطی سکونتگاه‌های غیررسمی نمونه موردی: محدوده شرق کال عیدگاه شهر سبزوار، نشریه علمی- پژوهشی جغرافیا و برنامه ریزی، سال 16، شماره 46، صص 95-127.
ساعی، علی (1396)، روش تحقیق در علوم اجتماعی (با رهیافت عقلانیت انتقادی)، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، تهران
شیخی، محمد؛ امینی، سعیده و نظامی، آناهیتا (1394)، مطالعه تطبیقی حس تعلق مکانی در سکونتگاههای رسمی و غیررسمی (مورد مطالعه: شهر جدید پرند و نسیم شهر)، نشریه علمی-پژوهشی علوماجتماعی دانشگاهعلامهطباطبائی، شماره 69، صص 48-77.
صرافی، مظفر(1381)، از حاشیه‌نشینی تا متن نشینی، نشریه هفت شهر، سال سوم، شماره 8، تابستان، صص5-12.
صرافی، مظفر (1387)، ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی کشور در پرتو حکمروایی خوب شهری، نشریه هفت شهر، شماره 23-24، صص4-14.
لوفور، هانری (1393)، ماتریالیسم دیالکتیکی، ترجمه‌ی آیدین ترکمه، نشر نیسا، تهران.
کاظمیان، غلامرضا و شفیعا، سعید (1393)، بررسی رابطه‌ی سرمایه‌ی اجتماعی ساکنان با پایداری توسعه در محله‌ی غیررسمی شمیران نو، علوم اجتماعی، دوره یازدهم، شماره 2، صص 1-24.
محمد‌پور، احمد (1392)، روش تحقیق کیفی: ضد روش(مراحل و رویه های عملی در روش شناسی کیفی)، انتشارات جامعه شناسان، تهران.
هیلیر، جین (1395)، سایه‌های قدرت (حکایت دوراندیشی برنامه‌ریزی کاربردی اراضی)، ترجمه‌ی کمال پولادی، انتشارات جامعه مهندسان مشاور ایران، تهران.
شهرداری تهران (1398)، وب سایت شهرداری منطقه 15.
Avni, N & Yiftachel, O (2014), The New Divided City? Planning and 'gray space' between global north-west and south-east,The Routledge Handbook on Cities of the Global South,Edited BySusan Parnell, Sophie Oldfield, Routledge, pp.487-505.
Brenner, N & Marcuse, P (2012), Cities for people, not for profit: critical urban theory and the right to the city, Routledge.
Bureau, M.C & France, L. C (2018), Institutional change and transformations in labour and employment standards: an analysis of ‘grey zones’, Transfer, 24(3), pp. 261–277.
Dovey, K (2008), Framing places: Mediating power in built form, (2nd ed.), Abingdon: Routledge.
Feindt, H & Oels, P (2005), Does discourse matter? Discourse analysis in environmental policy making, Journal of Environmental Policy & Planning, 7(3), pp. 161–173.
Flyvbjerg, B (1998), Rationality and power: Democracy in practice, Chicago: University of Chicago Press.
Flyvbjerg, B & Richardson, T (2002), Planning and Foucault: In search of the dark side of planning theory, In P. Allmendinger, & M. Tewdwr-Jones (Eds.),  Planning futures: New directions for planning theory, pp. 44–62, London: Routledge.
Hajer, M & Versteeg, W (2005), A decade of discourse analysis of environmental politics: Achievements, challenges, perspectives, Journal of Environmental Policy & Planning, 7(3), pp.175–184.
Harvey, D (2002), The Art of Rent: Globalization, Monopoly and Commodification of Culture, Socialist Register, available online at: [http://socialistregister.com/recent/2002/harvey2002].
Harvey, D )2008(, The right to the city, New Left Review, 53, pp. 23–40.
Hegazy, I. R (2015), Informal settlement upgrading policies in Egypt: towards improvement in the upgrading process, Journal of Urbanism: International Research on Placemaking and Urban Sustainability, 9, pp.254-275.
Jacobs, K (2006), Discourse Analysis and its Utility for Urban Policy Research, Urban Policy and Research, 24(1), pp.39-52.
Marcuse, P (2010), The need for critical theory in everyday life: Why the tea parties have popular support, City: analysis of urban trends, culture, theory, policy, action, 14(4), pp. 355-369.
Marcuse, P (2009), From critical urban theory to the right to the city, City: analysis of urban trends, culture, theory, policy, action, 13(2-3), pp.185-197.
Marcuse, P (2002), The Partitioned City in History, in P. Marcuse and R. Van Kempen (eds) Of States and Cities, pp. 11–35, Oxford: Oxford University Press.
Matthews, P & Satsangi, M (2007), Planning Practice and Research Planners, developers and power: A critical discourse analysis of the redevelopment of Leith Docks, Scotland, Planning, Practice & Research, 22(4), pp. 495– 511.
Resende, D.M.V (2012), Critical discourse analysis and ethnography: the crisis in the national street children’s movement in Brazil, Qualitative Research, 13(5), pp.511 –527.
Njoh, A. J (2009), Urban planning as a tool of power and social control in colonial Africa, Planning Perspectives, 24(3), pp.301-317.
Roy, A (2002), City Requiem, Calcutta: Gender and the Politics of Poverty, Minneapolis: University of Minnesota Press.
Roy, A (2005), Urban informality: toward an epistemology of planning, Journal of the American Planning Association, 71(2), pp.147–58.
Roy, A (2009), Strangely familiar: planning for a world of insurgences and informality, Planning Theory, 8(1), pp.7–11.
Sanli, T & Townshend, T (2018), Hegemonic power relations in real practices of spatial planning: the case of Turkey, European Planning Studies, 26, pp.1242-1268.
UN-Habitat (2016), Pretoria Declaration for Habitat III: “Informal Settlements” Preroria, https://unhabitat.org/pretoria-declaration-on-informal-settlements.
UN-Habitat (2006), The State of the World Cities 2006/2007: 30 Years of Shaping the Habitat Agenda (Report), Eartscan,London, https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/11292101_alt.pdf.
United Nations (2018), The speed of urbanization around the world, https://population.un.org/wup/Publications/ Files/WUP2018-PopFacts_2018-1.pdf.
Yiftachel, O (2009 a), Critical theory and ‘gray space’: Mobilization of the colonized, City: analysis of urban trends, culture, theory, policy, action, 13(2-3), pp.246-263.
Yiftachel, O (2009 b), Theoretical notes on ‘gray cities’: The coming of urban aparthied?, Planning Theory, 8(1), pp.87–99.
 
 
 
 
 
 
 
 
نشریه هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی
دوره 24، شماره 1
فروردین 1398
صفحه 5-16

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار