تقدس فراگیر فضا در اسلام: نگاه تکلیف‌گرا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری معماری، دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

چکیده

چکیده
در این نوشتار مفهوم مقدّس بودن کالبد از حیث ادراکی و انتساب آن به مکان یا فضا از دید اسلام با رجوع به منابع اصلی سنّت بازنگری شده است و تقدّس به عنوان مفهومی عارض بر فضا (که مبنای الیاده در تعبیر مکان یا عنصر مقدس در مقابل عنصر عادی (نامقدس) و یکی از مؤثرترین تعابیر شکل دهنده به نظریه­های معرفت­گرا در تحلیل معماری اسلامی بوده است)، با استفاده از ایدة اولیة ارایه شده از سوی سامرعکاش، مورد نقد قرار گرفته است و به صورت رهیافتی جدید، توسعه داده شده است. به این منظور پس از بحثی در مفاهیم مختلف عنصر مقدس، دیدگاه «تکلیف­گرا» در مقابل «معرفت­گرا» در حوزة اسلامی طرح و بحث می­شود و بر مبنای دیدگاه نخست، تبیین جدیدی از مفهوم تقدّس برای فضا ـ­مکان ارائه می­شود که مشتمل است بر دو گونه بنیادی ایجاد و ادراک قدسیت: یکی فراگیر و متعلّق به کلّ فضا و دیگری خاص فضا و قابل اکتساب؛ و هر دو از لحاظ ادراکی ماهیتی «بازشناسانه» دارد. سپس این تبیین برای دو عنصر کانونی محیط کالبدی در متون اسلامی ـ «مسجد» و«بیت» ـ به صورت موردی اعمال می­شود و در نتیجه الگویی فراگیر از مفهوم تقدس در محیط کالبدی اسلامی ارائه می­گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Holistic Sacredness of Space in Islam

نویسنده [English]

  • Masoud Nari Ghomi
Ph.D Student in Architecture, Faculty of Architecture, College of Fine Arts, University of Tehran
چکیده [English]

Abstract
to study sacredness in various religions usually means that the researcher is dealt with a special place in comparison with ordinary (profane) ones. Under the influence of works of Eliade, researches in Islamic field are directed towards exploring analogy between Body, Cosmos and Architecture. This paper is to pursuing the matter through original religious texts of Islam and in this way, it is divorced from the method of Eliade. A main reason for selecting this alternative way has been the matter of general vs. special sacredness of places. While it has been mostly argued that in religions such as Hinduism or Buddhism sacredness of the whole nature, does matter, in Islamic debate, it is conceived that there is a vast body of profane places through which there is some restricted points as sacred. It is arguable that few works which tried to establish an Islamic basis for sacredness of nature as a whole are impressed with far eastern concepts and in some ways, adapted them for Islamic principles and vice versa. To find out what is the inner Islamic context basics of such a holistic mode of sacredness, this paper begins with a brief discussion about the process of psychological aspect of cognition the sacred in the space and then after definition of two main orientations in Islamic Ethics (one focuses on sacred knowledge and other on religious behavior), concentrates on the second approach and constructs the discussion mentioned above in this mode of thinking in Islamic context. This study shows a different basis for this kind of sacredness which comprises of two main poles: Mosque & Home. The debate is mainly based on a citation from Holy Prophet (peace be upon him) which indicates that Allah has taken overall the earth as Mosque for Muslims. So it is an initial characteristic of all spaces of the earth to be sacred and it is the “Profane” that must be objectively distinguished. Then through those holy words, it is proved that in Islamic view, “Home” (or more concisely private room or Bayt) is the objective instrument which makes non-sacred space detached from that overall sacred space. But it does not mean that Home is conceived as anti- sacred in Islamic view. But it implies that there is two kind of general sacredness: Initial and Additional (apart from specific mode of sacredness of space which is due to spiritual significance of a place in Islamic debate called “Fadilat al-Makan”). Initial mode is for that all world mosque while additional one is sacredness which is obtained by work of people attached to a place (bounded space) that makes that place of spiritual significance for Allah and this – in turn- makes the place of more and more spiritual prize for all people who deal with it. In such a system of sacredness, the role of architecture is initially to distinguish between spaces which are of different mode of sacredness. So understanding of sacredness is mostly depended on previous knowledge of user not physical properties of the place and in this sense understanding of sacredness of place, is a matter of space itself, not its materiality and it is via a cognitive process

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Islamic Original Texts
  • Bayt (Home)
  • Mosque
  • Sacredness
  • Duty-Oriented Ethics
فهرست منابع
آپیا، آنتونی (1388)، درآمدی بر فلسفه معاصر غرب، انتشارات گام نو، تهران.
[امام] علیّ بن ابی طالب (علیه السلام) (1378) [قرن اول هـ.ق]، نهج البلاغه، سیّد رضی، قرن 5، ترجمه : شهیدی، سیّد جعفر، شرکت‏ انتشارات ‏علمی ‏و فرهنگی، چاپ چهاردهم‏، تهران.
خسروی حسینی سید غلامرضا (1375)، ترجمه وتحقیق مفردات الفاظ قرآن، انتشارات مرتضوی، تهران.
شیخ صدوق (1418ق) [ق4 هـ ق]، الهدایة فی الأصول و الفروع، مؤسسه امام هادی (علیه السلام)، ، قم.
شیخ صدوق‏ (1403ق) [قرن 4 هـ.ق]، معانی الأخبار، جامعه مدرسین ، قم.                    
شیخ صدوق‏(1367) [قرن 4 هـ.ق]، من لا یحضره الفقیه، ترجمه: علی اکبر غفاری،‌ ، نشر صدوق، تهران.
شیخ صدوق (1363) [قرن 4 هـ.ق]، الخصال، جامعه مدرسین ، قم.
طبرسی، [شیخ] حسن (1370) [قرن 6 هـ.ق]، مکارم الاخلاق، شریف رضی، چاپ چهارم‏، قم‏.
عباسی، ولی الله (1384)، ماهیت شناسی تجربة دینی، مجله اندیشه حوزه، فروردین و اردیبهشت، خرداد و تیر 1384 - شماره 51و52، صص66 تا 154.
عسکری خانقاه، اصغر و سجادپور، فرزانه (1383)، نگرش قدسی، اندیشه قدسی، نامة پژوهش، شماره9، صص 120-99.
محمد بن یعقوب کلینی رازی‏ (به کوشش محمد باقر بهبودی‏)(1363)، گزیده کافی، ج‏2، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی‏، تهران.
ثقة الاسلام کلینی (1365) [قرن 4-3]، الکافی، 8ج، چاپ چهارم، دار الکتب الإسلامیة، تهران.‏
طالقانی (آیة ا...)، سید محمود (1342)، پرتوی از قرآن، ج1 و 2، شرکت سهامی انتشار، تهران.
طباطبایی (آیت ا..)، سید محمد حسین (1374)، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه : سید محمد باقر موسوی همدانی، چاپ پنجم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه‏ی مدرسین حوزه علمیه قم، قم.
فضل بن حسن حفید شیخ طبرسى، (1379) [قرن هفتم هـ.ق]، مشکاة الانوار، ترجمه: مهدی هوشمند و عبدا... محمدی،  دارالثقلین‏.
شقاقی، پژمان (1384)، کالبدخدایان، قصیده‌سرا، تهران.
Akkach, Samer (2005), Cosmology and architecture in premodern Islam: an architectural reading of mystical ideas, (SUNY series in Islam Seyyed Hossein Nasr, editor), State University of New York, USA.
Bianca, S. (2000), Urban Form in the Arab World: past and Present, vdf, Zürich.
Eliade,M. (1956),The Sacred and the Profane: the Nature of Religion, Translated from the French by Willard R. Trask, Harcourt, Brace & World, Inc. New York.
Goffman, E. (1959), The presentation of Self in Everyday Life, Doubleday Anchor Books, New York.
Henkel, H. (2007),”The location of Islam: Inhabiting Istanbul in a Muslim way“, in AMERICAN ETHNOLOGIST, Vol. 34, No. 1, pp. 57–70.
Heynen, H. (1999), Architecture and modernity : a critique, MIT press.
Nasr, Seyyed Hossein (1981),Islamic Life and Thought, State University of New York Press, USA.
Norberg –Schulz, C. (1976), Genius Loci: Towards a Phenomenology of architecture, Rizzoli, New York.
Sharr, A. (2007), Heidegger for architects, Routledge, UK & USA.
Simmel, G. (2005), Bridge and Door, in “Rethinking Architecture”, Leach, Neil.(editor), Routledge,London and New York
Wynn, Mark R. (2009), Faith and Place: An Essay in Embodied Religious Epistemology, Oxford University Press Inc., New York.
Rapoport, Amos(1977), Human Aspects of Urban Form, Pergamon Press, UK.
Speed F. (2003), The sacred environment: an investigation of the sacred and its implications for place-making, in Constructing place: mind and matter (edited by Sarah Menin), Routledge, USA and Canada.
Mazumdar & Mazumdar(2004), Religion and place attachment: A study of sacred places, in Journal of Environmental Psychology, 24 (2004), pp. 385–397.