نگاهی به معماری و تاکید بر نقش‌پردازی در آرایه‌های حمام خان سنندج

نویسنده

عضو هیات علمی گروه باستان‌شناسی، دانشگاه بوعلی سینا،

چکیده

حمام‌خان یکی از حمام‌های قدیمی سنندج است که در کنار بازار قدیمی شهر قرار دارد. به استناد نگاره‌ی سردر ورودی، حمام خان به دستور والی کردستان به سال 1220 هـ.ق. در زمان قاجار ساخته شده است. یکی از ویژگی‌های معماری حمام خان، ارتفاع فضاها و نقشه‌ی طولی آن است. اجرای آرایه‌های پرکار آهکبری و کاشیکاری روی تمام دیوارهای آن ویژگی دیگر حمام است. آرایه‌ها شامل؛ طرح‌های گونه‌گون هندسی، اسلیمی، گیاهی، گل و گلدان، انسانی، حیوانی و پرندگان(کبک و کبوتر و طاووس) است که ترکیبی هماهنگ دارد. آهکبر‌های حمام در سه دوره ساخته شده که گذشت زمان، موجب دگرگونی تدریجی به سبک طبیعت‌گرایی آنها شده است. ساختار معماری و تزیینات حمام به گونه‌ای بوده، که تاثیر چشمگیر بر ساختار معماری و تزئینات برخی حمام‌های استان کردستان، بویژه، حمام‌های شهر سنندج داشته است. بنابراین، این حمام الگویی مناسب در طراحی و نقش‌پردازی این‌گونه بناها در منطقه محسوب می‌شود. ساختار معماری و آرایه‌های این بنا نشانگر تاثیر معماری سبک اصفهانی در منطقه کردستان از دوره‌ی صفوی به بعد است. معماری و آرایه‌پردازی خانه‌های شهر سنندج هم، این فرضیه را تقویت می‌کند. نوشته حاضر به مکان‌یابی، نامگذاری، مطالعات و پیشینه تاریخی، بررسی و مقایسة فضاهای معماری و آرایه‌های حمام پرداخته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Observation In Architecture And Emphasis On The Role Played In Stylization Sanandaj’s Khan’s Bathroom

نویسنده [English]

  • Mohammad Ebrahim Zarei
چکیده [English]

Khan bathroom is the most ancient bathroom and is situated near the old market (Bazar). ccording to the inscription seen in the main entrance of khan bathroom, it was made by the sheriff of Kurdistan in 1220 during Qajar period. One of the features of Khan bathroom is the height of space and the length of plan. The implementation of decorative design and the usage of stucco decoration and tile lining on the walls throughout the bathroom is one of the most beautiful features of this bathroom. The decorations inside include: Geometry, arabesque, Plants, flowers and flower vase, humanity, animals and birds (Partridge, Pigeon and Peacock) which are used in mixed harmony. The stucco decoration had been used during three different periods and with the passage of time gradually it was changed to natural method. The plan and architecture of bathroom was made in such a way that affected the structure of architecture and the decorations of some of bathroom of Kurdistan and specially the city of Sanandaj. So this building is the pattern in designing and planning the structure in this area. This bathroom and other buildings such as: mosque, squares, market (Bazar) and Chaharbagh for the city development of Sanandaj during Qajar periods. Khan bathroom had special location and role in building the structure of Sanandaj city specially while making the social structure, as the sheriff instead of constructing bathroom around the Bazar he could build around the ancient spaces that were found among the castle. Therefore the questions arises that why the bathroom structure was made there? The second question was that this building what affect it had on architectural structure and stucco decorations? The third question was there any goals for the sheriff and artists, that some of the designs were emphasized on the buildings. By surveying economic and commerce this question were answered and also the development of city in this region had attracted the attention of the governor. The second hypothesis the bathrooms with the description of Khan bathroom in Sanandaj was built in other regions and they were like Khan bathroom. Sheriff of the town by building this bathroom wanted to attract the citizens in order to make developments in this city and other reasons same of the decorations of the bathroom were particularly chosen and special emphasis were done specially the peacock. Although, plans and designs were completely functioned on the complete base of architecture but in general, the designs were dependent on the climates, cultured, social and political reasons through out Iran. Although Khan bathroom was built by native governor but everyone had used this bathroom. Therefore for many reasons it is important, the first the reconstruction, progress, constant ability, renovation, these had been taken into consideration. Second the presentation of the decorations on those time compared to other renovation was exceptional. The third, the development of design in Khan bathroom compared to other masterpiece was effective. This survey is important to building complex, sheriff, naming, historical research description, comparison of space architecture.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bazar Square
  • Khan Bathroom
  • Sanandaj
  • stucco decoration
  • Tile Lining
اداره کل میراث فرهنگی وگردشگری استان کردستان(1384)، گزارش مرمتی سال 1384،آرشیو(منتشر نشده).
اردلان، مستوره ی (2005)، تاریخ الاکراد، به کوشش جمال احمدی آیین، چاپ اول، آراس، اربیل.
اسلامی ندوشن، محمدعلی (1381)، کارنامة سفر چین، شرکت سهامی انتشار، تهران.
انصاری، جمال (1376)، گچبری در معماری ایران دوره اسلامی، تزئینات وابسته به معماری ایران در دورة اسلامی، به کوشش محمد یوسف کیانی، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران، صص73-126.
ایازی، برهان (1371)، آیینه سنندج، مولف، سنندج. بزرگمهری، زهره و آناهیتا خددادی(1389)، آمودهای ایرانی(شناخت، آسیب شناسی و مرمت)، تهران، سروش دانش.
پیرنیا، محمدکریم (1371)، آشنایی با معماری اسلامی ایران«ساختمانهای درون شهری و برون شهری»، به کوشش غلامحسین معماریان، چاپ اول، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.
پیرنیا، محمدکریم (1380)، سبک شناسی معماری ایران، استاد محمد کریم پیرنیا، به کوشش: غلامحسین معماریان، چاپ اول، پژوهنده- معمار، تهران.
دهخدا، علی اکبر، (1375)، لغت نامه، دورة جدید، چاپ دوم ، موسسة دهخدا، تهران.
ریچ،کلودیو جیمس، (1361)، گه شتی ریچ بو کوردستان 1820، ترجمه: محه حه مه د، حه مه باقی، چاپ اول، سقز.
زارعی، محمد ابراهیم (1381)، سیمای میراث فرهنگی کردستان، چاپ اول، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران.
زارعی، محمد ابراهیم (1385 الف)، مسجد- مدرسه دارالاحسان سنندج، چاپ اول،اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان کردستان، سنندج.
زارعی، محمد ابراهیم(1385ب)، کاتالوگ حمام خان سنندج، سنندج، اداره کل میراث فرهنگی وگردشگری استان کردستان.
زارعی، محمد ابراهیم (1385ج)، میراث باز یافته، چاپ اول، اداره کل میراث فرهنگی وگردشگری استان کردستان، سنندج.
زارعی، محمد ابراهیم (1386 الف)، سیمای میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کردستان، چاپ اول، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کردستان، سنندج.
زارعی، محمد ابراهیم (1386 ب)، تغییر و تحولات شهر سنندج در دوران صفوی و قاجار از دیدگاه مطالعات باستان شناختی، رساله دکتری، گروه باستان شناسی، دانشگاه تهران.
زمرشیدی، حسین (1377)، معماری ایران مصالح شناسی سنتی، چاپ اول، انتشارات زمرد، تهران.
سنندجی، میرزا شکراله(فخرالکتاب)( 1366)، تحفه ناصریه در تاریخ و جغرافیای کردستان، به تصحیح حشمت اله طبیبی، چاپ اول، امیر کبیر، تهران.
شاهنامه فردوسی (1387)، بقلم: عزیزالله جوینی ، جلد سوم، چاپ اول، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
کردستانی، مستوره(1337)، تاریخ اردلان، به کوشش ناصر آزاد پور، چاپ اول، چاپخانه پهلوی، سنندج.
کیان، مریم(1388)، نقوش ساروجبری سربینه حمام وکیل شیراز، فصلنامه اثر، شمارة 46، پاییز 1388، صص 73- 90.
مردوخ، محمد(1379)، تاریخ کرد و کردستان، چاپ دوم، نشرکارنگ، تهران.
مکی نژاد(1387)، تاریخ هنر ایران در دورة اسلامی تزیینات معماری، چاپ اول، سمت، تهران.
مهدوی، سید محمد‌معزالدین(1360)، صورالکواکب عبدالرحمان صوفی، به قلم خواجه‌نصیرالدین توسی، چاپ اول، انتشارات بنیاد فرهنگ، تهران.
وقایع نگار کردستانی، میرزاعلی اکبر(1381)، حدیقه ناصریه و تحفه الظفر، به کوشش: محمد رئوف توکلی، چاپ اول، انتشارات توکلی، تهران.