چارچوبی برای سنجش شکل گیری مناطق کلانشهری گسترده، نمونه موردی: منطقه تهران، البرز، قزوین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد برنامه ریزی منطقه ای، گروه برنامه ریزی منطقه ای،دانشکده شهرسازی، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استادیار گروه برنامه ریزی منطقه ای، دانشکده شهرسازی، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

تحقیق در خصوص ارزیابی شکل‌گیری مناطق کلانشهری گسترده یکی از چالش برانگیزترین مباحث در برنامه‌ریزی منطقه‎ای است زیرا در وهله اول استاندارهای معینی برای تشخیص شکل‌گیری آنها وجود ندارد و در وهله دوم مشخص نیست که شکل‌گیری چنین پدیده‌ای امری مطلوب است یا نامطلوب. بی توجهی به این جنبه ها ممکن است در ادامه سبب پیشی گرفتن جنبه‌های منفی بر جنبه‌های مثبت آن شود. هدف این تحقیق ارائه چارچوبی برای سنجش شکل‌گیری مناطق کلانشهری گسترده مبتنی بر جمعبندی تحقیقات پیشین است. این چارچوب در منطقه تهران، البرز، قزوین مورد آزمون قرار گرفته زیرا نقشه‌های نور در شب این فرضیه را به ذهن متبادر می‌کند که این منطقه در حال تبدیل شدن به یک منطقه کلانشهری گسترده است. چارچوب پیشنهادی شامل یک سیستم امتیازدهی مبتنی بر تحلیل روند است که از تحلیل مورفولوژیک و عملکردی سازمان فضایی بهره می‌برد. با کاربست این چارچوب در منطقه مورد مطالعه در دو بازه زمانی 85-1375 و 95-1385 این نتیجه حاصل شد که منطقه کلانشهری گسترده در پهنه تهران، البرز، قزوین در حال شکل‌گیری است و در مرحله‎ی نوزادی قرار دارد. با این‌ حال، تمرکز منطقه کلانشهری گسترده کماکان در استان تهران و البرز است؛ اما تحلیل‎ها حرکت آن به سمت قزوین را نیز تایید می‌کنند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A framework for assessing the formation of extended metropolitan regions, case study: the extended metropolitan region of Tehran, Alborz, and Qazvin

نویسندگان [English]

  • Shabnam Haddadi 1
  • Mehrdad Rahmani 2
1 Master of Regional Planning, Department of Regional Planning, School of Urban Planning, College of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Regional Planning, School of Urban Planning, College of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The rise of urbanisation has led to shifts in the literature and terminology employed by urban and regional planning experts. Prior to the 20th century, scientists primarily utilised micro-scale concepts such as urban, rural, and occasionally metropolitan to elucidate residential patterns. However, during the 20th century, the growing process of urbanisation resulted in the emergence of various spatial and residential development patterns. The expansion and progress of extended metropolitan regions is a growing phenomenon. Research on extended metropolitan regions is a highly complex research area in regional planning due to the lack of established criteria to determine their formation. The absence of fixed indicators to recognise extended metropolitan regions as a distinct planning scale has contributed to the complexity and unfamiliarity of this phenomenon. Furthermore, their formation can yield both favourable and unfavourable outcomes across various dimensions. For instance, in the economic realm, it can lead to increased access to labours and job creation, as well as increased access to land and affordable housing. However, it can also result in an increase in the poverty rate. In the social sphere, it has the potential to enhance the quality of life in particular area, but it may also lead to a decline in overall quality of life. From an environmental standpoint, it can serve as a platform for addressing regional environmental issues, but it may also contribute to  bringing green and open spaces under development. In terms of physical-spatial dynamics, it can promote decentralisation, but it can also lead to centralization. Lastly, in the managerial-institutional domain, it can foster cooperation in addressing common challenges, but it can also exacerbate fragmentation and dispersion of institutions. Neglecting these aspects may result in the negative consequences outweighing the positive ones. This research aims to establish a comprehensive framework for assessing the formation of extended metropolitan regions. The framework has been applied to analyse the extended metropolitan region of Tehran, Alborz, and Qazvin. Observing nocturnal light maps suggests that the Tehran-Alborz-Qazvin boundary is becoming an extended metropolitan region. To achieve the stated objective in this study, an analysis of the theoretical principles concerning extended metropolitan regions, spatial planning, and spatial structure and organisation was conducted. As a result, a set of indicators for measuring the development of extended metropolitan regions was proposed. These indicators were categorised into three groups: morphological, functional, and auxiliary indicators. Subsequently, a proposed analytical framework has been devised to identify the establishment or absence of the extended metropolitan region and to ascertain its level of advancement and progress. The proposed framework incorporates a scoring system that utilises both morphological and functional analysesof spatial organisation. Through the analysis of the given indicators using GIS and Excel software, the study determined that the metropolitan region of Tehran, Alborz, and Qazvin is now in its early stages of development. Indeed, the focal point of the extended metropolitan region remains in Tehran and Alborz provinces. However, the assessments also verify the migration of the extended metropolitan region towards Qazvin.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Extended metropolitan region
  • Spatial organization
  • Tehran-Alborz-Qazvin
  • Framework

مراجع

1) اسدی، ایرج؛ زبردست، اسفندیار. (1389). گونه شناسی مناطق شهر-بنیاد در مطالعات شهری و منطقه ای: با نظری بر واکاوی مفهوم مجموعه شهری در ایران. نشریه هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی، 2 (43)، 17-30. https://jfaup.ut.ac.ir/article_23060.html 2) اسفندیاری، ساسان؛ نبی ئیان، صدیقه. (1397). بررسی تأثیر فقر بر مهاجرت از روستا به شهر در ایرا. اقتصاد کشاورزی و توسعه، 26 (1)، 1-27.‎ https://doi.org/10.30490/aead.2018.65197 3)
پوراحمد، احمد؛ فلاحیان، ناهید. (1384). بررسی روند شکل‌گیری محورهای صنعتی پیرامون شهر تهران با تاکید بر محور کرج-قزوین. پژوهش های جغرافیا، 37 (53)،173-192. https://sid.ir/paper/424591/fa 4)
پورتال حمل و نقل ریلی. (1375، 1385، 1395). برنامه حرکت قطارهای حومه‌ای راه آهن تهران. پورتال حمل و نقل ریلی.
5) حسینی، سید احمد؛ ابراهیم زاده، عیسی؛ رفیعیان، مجتبی؛ مدیری، مهدی و احدنژاد رشتی، محسن. (1394). نظارت بر پویایی شهرنشینی در ایران معاصر با استفاده از تصاویر چند زمانه DMSP/OLS. فصلنامه علمی-پژوهشی اطلاعات جغرافیایی «سپهر»، 24 (96)، 21-37. https://doi.org/10.22131/sepehr.2016.18941 6)
خیرالدین، رضا؛ خزائیان، امید. (1394). تأثیر فناوری های نوین ارتباطات مجازی در تحولات ساختار فضایی و همپیوندی پهنه های کلانشهری (مطالعه حوزه های شهری سه گانه توکیو، اوزاکا و ناگویا در ژاپن). نقش جهان-مطالعات نظری و فناوری های نوین معماری و شهرسازی، 5(2)، 5-18. https://bsnt.modares.ac.ir/article-2-10287-fa.html 7)
داداش پور، هاشم؛ علی دادی، مهدی. (1395). تحلیل ریخت شناسانه ساختار فضایی توزیع جمعیت در منطقه کلان شهری تهران. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 50 (1)، 125-109. https://doi.org/10.22059/jhgr.2016.59086 8)
دانشگاه تهران. (1399). برنامه آمایش استان تهران. سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان تهران. https://www.shahrnegar.com/product/spatial-plan-tehran-province 9)
دانشگاه شهید بهشتی. (1399). برنامه آمایش استان قزوین. سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان قزوین. https://ghazvin.mporg.ir/Portal/View/Page.aspx?PageId=98b64514-61f8-4899-b2ba-ba0ea02803af 10)
سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای. (1375، 1385، 1395). سالنامه آماری. سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای. https://rmto.ir/ 11) شرکت مهندسین مشاور شرق آینده. (1399). برنامه آمایش استان البرز. سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان البرز. https://alborz.mporg.ir/Portal/View/Page.aspx?PageId=e39c007c-0db7-4061-82ac-cc1ca825680a&t=0 12)
شریف زادگان، محمدحسین؛ فتحی فرزانه، امیر. (1395). تعیین محدوده فضایی شهر-منطقه برای کلان‌شهر تهران و نواحی پیرامونش. آمایش سرزمین، 8(1)، 35-55. https://doi.org/10.22059/jtcp.2016.59144 13)
عباسی ورکی، الهام؛ توکلی نیا، جمیله؛ سجادی، ژیلا و صرافی، مظفر. (1399). تحلیل ساختاری-کارکردی سازمان فضایی منطقه شهری قزوین. آمایش محیط، 16(60)، 1-22.‎ https://journals.iau.ir/article_702539.html 14)
گلی، علی؛ عسگری، علی. (1385). کاربرد منطق فازی در تبدیل روستا به شهر، نمونه موردی: استان تهران. برنامه‌ریزی و آمایش فضا و ژئوماتیک، 10(2)، 139-159. https://hsmsp.modares.ac.ir/article-21-4192-fa.html 15)
محمدپورلیما، نغمه؛ نوری کرمانی، علی و علیزادمیناآباد، فرشید. (1391). بررسی عوامل اقتصادی و کالبدی در ایجاد تعارضات حاصل از الحاق روستا به شهر (نمونه موردی شهر اسلامشهر). جغرافیا و مطالعات محیطی، 1(4)، 60-78. https://journals.iau.ir/article_550581.html 16)
مرکز آمار ایران. (1375، 1385، 1395). حساب‌های منطقه‌ای. مرکز آمار ایران. https://old.sci.org.ir/statistical-information 17)
مرکز آمار ایران. (1395). سالنامه آماری استان البرز. مرکز آمار ایران. https://old.sci.org.ir/salnameh-amari 18)
مرکز آمار ایران. (1375، 1385، 1395). سالنامه آماری استان تهران.
مرکز آمار ایران. https://old.sci.org.ir/salnameh-amari 19)
مرکز آمار ایران. (1385، 1395). سالنامه آماری استان قزوین.
مرکز آمار ایران. https://old.sci.org.ir/salnameh-amari 20)
مرکز آمار ایران. (1375، 1385، 1395). سرشماری نفوس و مسکن.
مرکز آمار ایران. https://old.sci.org.ir/statistical-information 21)
مرکز مدیریت راههای کشور. (1401). داده‌های تردد شمار.
مرکز مدیریت راههای کشور. https://141.ir/trafficcounterfiles 22)
منصوریان، حسین، رجائی، سیدعباس؛ عاشوری، حسن و حاتمی، احمد. (1397). گذار از بازار کار شهری به بازار کار منطقه‌ای در ایران (تحلیلی بر داده‌های جمعیت شناور). برنامه ریزی فضایی، 8(1)، 51-70. https://doi.org/10.22108/sppl.2018.108542.1146 23) موسوی، میرنجف؛ فتحی فرزانه، امیر. (1394). ماهیت فضایی سرزمین های شهر محور در برنامه ریزی منطقه ای چهار پدیده فضایی با نگاهی بر کلانشهر تهران. فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای، 6(23)، 75-88. https://jzpm.marvdasht.iau.ir/article_2056.html 24) Abbasiverki, E., Tavakolinia, J., Sajjadi, J., & Sarafi, M. (2019). Structural-functional analysis of the spatial organization of the urban area of Qazvin. Environmental Planning, 16(60), 1-22. (in Persian). ‎ https://journals.iau.ir/article_702539.html
25) Asadie, I., & Zebardast, E. (2010), Typology of City-based Regions in Urban and Regional Studies: with an emphasis on concept of “Majmoo-e-ye shahri” in Iran. Journal of Fine Arts: Architecture and Urban Planning, 2(43), 17-30. (in Persian). https://jfaup.ut.ac.ir/article_23060.html
26) Dadashpoor, H., & Alidadi, M. (2016). Morphological Analysis of Population Distribution in Tehran Metropolitan Region (TMR). Human Geography Research Quarterly, 50 (1), 109-125. (in Persian). https://doi.org/10.22059/jhgr.2016.59086
27) Dewar, M., & Epstein, D. (2007). Planning for “megaregions” in the United States. Journal of Planning Literature, 22(2), 108-124. https://doi.org/10.1177/0885412207306615
28) Dorodjatoen, A. M. H. (2009). The emergence of Jakarta-Bandung mega-urban region and its future challenges. Jurnal Perencanaan Wilayah dan Kota, 20(1), 15-33. https://catalog.ihsn.org/citations/27773
29) Esfandiari, S., & Nabieian, S. (2018). Investigating the Impact of Poverty on the Migration of Rural to Urban Area in Iran. Agricultural Economics and Development, 26(1), 1-27. (in Persian).‎ https://doi.org/10.30490/aead.2018.65197
30) Firman, T. (2012). Change and continuity in the development of Jakarta Metropolitan Area (Jabodetabek): Towards a post-suburbanisation. Annual meeting program Population Association of America, San Fransisco. https://paa2012.populationassociation.org/abstracts/120118
31) Firman, T., & Dharmapatni, I. A. I. (1995). The emergence of extended metropolitan regions in Indonesia: Jabotabek and Bandung Metropolitan Area. Review of Urban & Regional Development Studies, 7(2), 167-188. https://doi.org/10.1111/j.1467-940X.1995.tb00069.x
32) Global Human Settlement. (1995, 2005, 2015). GHS-BUILT-S R2023A - GHS built-up surface grid, Global Human Settlement. https://human-settlement.emergency.copernicus.eu/download.php?ds=bu
33) Ginsburg, N. S., Koppel, B., & McGee, T. G. (1991). The extended metropolis: Settlement transition is Asia. University of Hawaii Press. https://www.amazon.co.jp/-/en/Norton-Sydney-Ginsburg/dp/0824812972
34) Goli, Ali,. & Asgary, A. (2006). Fuzzy logic Application to Chang the status of a settlement from rural to urban: Case study, Tehran province. The Journal of Spatial Planning and Geomatics, 10(2), 139-159. (in Persian). https://hsmsp.modares.ac.ir/article-21-4192-fa.html
35) Hosseini, S. A., & Ebrahimzadeh, E,. Rafieian, M,. and Modiri, M,. & Ahadnejad Roshti, M. (2015). Monitoring the dynamics of urbanization in contemporary Iran using the DMSP / OLS multi-temporal images. Scientific- Research Quarterly of Geographical Data (SEPEHR), 24 (96), 21-37. (in Persian). https://doi.org/10.22131/sepehr.2016.18941
36) Huang, X., Li, G., & Liu, J. (2020). The Impact of Spatial Structure on Economic Efficiency of Beijing‐Tianjin‐Hebei Megalopolis in China. Complexity, 2020(1), 18. https://doi.org/10.1155/2020/6038270
37) Institute for Transportation and Development Policy. (2017). TOD Standard. New York: ITDP. https://itdp.org/publication/tod-standard/
38) Jones, G. W. (2001). Studying extended metropolitan regions in South-East Asia. In XXIV General Conference of the IUSSP. Salvador Brazil. https://datacatalog.ihsn.org/citations/28057
39) Kheyroddin, R., & Khazaeian, O. (2015). New telecommunications technologies impacts on spatial structure and metropolitan areas integration (The case of Tokyo, Osaka and Nagoya metropolitan areas in Japan). Naqshejahan- Basic studies and New Technologies of Architecture and Planning, 5(2), 5-18. (in Persian). https://bsnt.modares.ac.ir/article-2-10287-fa.html
40) Lizhu, D., Yanting, Z., Fung-Shuen, S. V., & Guicai, L. (2015). A new pattern of extended metropolitan regions in China: case study of the Changzhutan region. International Development Planning Review, 37(4), 399-422. https://doi.org/10.3828/idpr.2015.24
41) Li, Y., & Phelps, N. (2018). Megalopolis unbound: Knowledge collaboration and functional polycentricity within and beyond the Yangtze River Delta Region in China, 2014. Urban Studies, 55(2), 443-460. https://doi.org/10.1177/0042098016656971
42)
Mansourian, H., Rajaei, Seyed Abbas., Ashouri, H., & Hatami, A. (2018). Transition from Urban Labor Market to Regional Labor Market in Iran: An Analysis of Floating Population Data. Spatial Planning, 8(1), 51-70. (in Persian). https://doi.org/10.22108/sppl.2018.108542.1146
43) McGee, T. G., & Greenberg, C. (1992). The emergence of extended metropolitan regions in ASEAN: towards the year 2000. ASEAN Economic Bulletin, 9(1), 22-44. https://doi.org/10.1355/ae9-1b
44) Mohammadpourlima, N., & Nourikermani, A., & Alizadminaabad, F. (2012) .Investigating economic and physical factors in creating conflicts resulting from the annexation of villages to cities (case study of the city of Islamshahr). Geography and Environmental Studies, 1(4), 60-78. (in Persian). https://journals.iau.ir/article_550581.html
45) Mousavi, M., & Fathi Farzane, A. (2015). The Nature of the Land Area of the City Center in Regional Planing Four spatial phenomena at the Metropolis TehranAbstrac. Quarterly Journal of Regional Planning, 6(23), 75-88. (in Persian). https://jzpm.marvdasht.iau.ir/article_2056.html
46) Nasa. (1375, 1385, 1395, 2022, 1402). Earth at night. Nasa. https://earthobservatory.nasa.gov/features/NightLights
47) National Road Management Center. (1401). Traffic Counter Data. National Road Management Center. https://141.ir/trafficcounterfiles
48) Octifanny, Y., & Hudalah, D. (2017). Urban agglomeration and extension in northern coast of West Java: a transformation into mega region. In IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, Indonesia. http://dx.doi.org/10.1088/1755-1315/79/1/012011
49) Outscraper. (1375, 1385, 1395). Google Maps Traffic Extractor. Outsvraper. https://outscraper.com/google-maps-traffic-extractor/
50) Pitzl, G. (2004). Encyclopedia of Human Geography. Greenwood Publication. https://www.amazon.com/Encyclopedia-Human-Geography-Jerry-Pitzl/dp/0313320101
51) Pourahmad, A., & Fallahian, N. (2005). Studying the process of formation of industrial axes around Tehran city with emphasis on Karaj-Qazvin axis. Geographical Research 37 (53), 173-192. (in Persian). https://sid.ir/paper/424591/fa
52) Qiao, W., Yan, X., & Shao, C. (2014). Evolution and development mechanism of world's megalopolises. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 138, 22-28. http://dx.doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.07.177
53) Rail Transport Portal. (1375, 1385, 1395). Tehran Railway Suburban Train Schedule. Rail Transport Portal.
54) Road Administration and Road Transport Organization. (1375, 1385, 1395). Statistical Yearbook. Road Administration and Road Transport Organization. https://rmto.ir/
55) Rodrigue, J. P. (2024). The geography of transport systems. Routledge. https://www.routledge.com/The-Geography-of-Transport Systems/Rodrigue/p/book/9781032380407
56) Rustiadi, E., Pravitasari, A. E., Setiawan, Y., Mulya, S. P., Pribadi, D. O., & Tsutsumida, N. (2021). Impact of continuous Jakarta megacity urban expansion on the formation of the Jakarta-Bandung conurbation over the rice farm regions. Cities, 111(3), 19. https://doi.org/10.1016/j.cities.2020.103000
57) Shahid Beheshti University. (1400). Qazvin Province Planning Program. Qazvin Province Management and Planning Organization. https://ghazvin.mporg.ir/Portal/View/Page.aspx?PageId=98b64514-61f8-4899-b2ba-ba0ea02803af
58) Shargh Ayandeh Consulting Engineers Company. (2016). Alborz Province Planning Program. Alborz Province Management and Planning Organization. https://alborz.mporg.ir/Portal/View/Page.aspx?PageId=e39c007c-0db7-4061-82ac-cc1ca825680a&t=0
59) Sharifzadegan, M. H,. & Fathi Farzaneh, A. (2016). Determining the Spatial Boundaries of City-Region for Tehran Metropolis and its Surrounding Area.Town and country planning, 8(1), 35-55. (in Persian). https://doi.org/10.22059/jtcp.2016.59144
60) Sit, V. F. (1996). Mega-city, extended metropolitan region, desakota, and exo-urbanization: An introduction. Asian Geographer, 15(1-2), 1-14. https://doi.org/10.1080/10225706.1996.9684009
61) Statistical Center of Iran. (1375, 1385, 1395). Population and Housing Census. Statistical Center of Iran. https://old.sci.org.ir/statistical-information
62) Statistical Center of Iran. (2016). Statistical Yearbook of Alborz Province. Statistical Center of Iran. https://old.sci.org.ir/salnameh-amari
63) Statistical Center of Iran. (1375, 1385, 1395). Statistical Yearbook of Tehran Province. Statistical Center of Iran. https://old.sci.org.ir/salnameh-amari
64) Statistical Center of Iran. (2006, 2016). Statistical Yearbook of Qazvin Province. Statistical Center of Iran. https://old.sci.org.ir/salnameh-amari
65) Statistical Center of Iran. (1375, 1385, 1395). Regional Accounts. Statistical Center of Iran. https://old.sci.org.ir/statistical-information
66) Sorensen, A. (2009). Megalopolitan development and the transformation of rural Japan: sustainability implications of extended metropolitan regions in Asia. Human Settlement Development, 1, 186-206. https://www.researchgate.net/publication/269037820_Megalopolitan_Development_and_the_Transformation_of_Rural_Japan_Sustainability_Implications_of_Extended_Metropolitan_Regions_in_Asia
67) Tolosa, H. (2003). The Rio/São Paulo extended metropolitan region: a quest for global integration. The Annals of Regional Science, 37(3), 479-500. http://dx.doi.org/10.1007/s00168-003-0166-5
68) University of Pennsylvania school of design. (2005). Reinventing Megalopolis: The Northeast Megaregion. Amazon. https://s3.us-east-1.amazonaws.com/rpa-org/pdfs/Reinventing-Megalopolis-The-Northeast-Megaregion.pdf
69) University of Tehran. (2018). Tehran Province Spatial Planning Plan. Tehran Province Management and Planning Organization. https://www.shahrnegar.com/product/spatial-plan-tehran-province
70) World Bank., & Global Facility for Disaster Reduction and Recover. (2021). Ready 2 Response. World Bank. https://documents1.worldbank.org/curated/en/099836402122412500/pdf/IDU1296966181302414785188c41e3492095ce66.pdf
71) Zhao, F., Song, L., Peng, Z., Yang, J., Luan, G., Chu, C., & Xie, Z. (2021). Night-time light remote sensing mapping: Construction and analysis of ethnic minority development index. Remote Sensing, 13(11), 26. https://doi.org/10.3390/rs13112129
نشریه هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی
دوره 29، شماره 3
مهر 1403
صفحه 43-56

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار