تحول فنی معماری دوره نوگرایی ایران: فرضیه مرحوم لطیف ابوالقاسمی در مورد تیرآهن و طاق‌ضربی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه مهندسی ساختمان و معماری، آموزشکده فنی پسران قم، دانشگاه ملی مهارت، تهران، ایران.

2 استادیار گروه معماری، دانشکده معماری و هنر دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.

چکیده

سقف تیرآهن به همراه طاق‌ضربی از اولین تکنیک‌های خاص دوره مدرن‌سازی ایران است که تاکنون پژوهش تاریخی مناسبی در مورد آن انجام نشده است؛ مرحوم لطیف ابوالقاسمی (استاد فقید دانشگاه تهران) در دفاع از این تکنیک، آن را به عنوان یک فناوری ایرانی، معرفی کرده است. پژوهش حاضر با رویکرد تفسیری تاریخی، به بررسی فرضیه مطرح شده از سوی ایشان، براساس متون پژوهشی معاصر به همراه اسناد دست اوّل تاریخی از جمله تعدادی نشریات قرن نوزدهمی معماری و ساختمان، پرداخته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که این تکنیک در قرن نوزده میلادی سه خاستگاه متفاوت در اروپای اوایل مدرن دارد: انگلیس (جک آرک)، آلمان (طاق پروسی) و اسپانیا (سقف کاتالان) که به ترتیب براساس مسأله آتش‌بندی، بهداشت و انطباق با تکنیک‌های سنتی، رشد یافته است. ورود آن به سیستم ایرانی، با منشأ المانی در کارخانجات دوره پهلوی اوّل و با منشأ انگلیسی‌ـ‌آمریکایی در بناهای دولتی بوده است؛ اما قبل از ورود مهندسان خارجی، این شیوه با تیر چوبی رایج بوده و عملا یک تقاطع تاریخی، آن را به آهن پیوند داده است؛ لذا در قیاس با سه منشأ پیشین، ایرانی بودن این تکنیک در فرضیه ابوالقاسمی تأیید می‌شود و علاوه بر برتری در عدم نیاز به قالب‌بندی، نوع کار هنری انجام شده ایرانی بر روی آن در بناهای مردمی، این تکنیک را به یک میراث ارزشمند ابتدای مدرن‌سازی ایران بدل کرده است که مستقل از نمونه‌های غربی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Finding the roots of a technical evolution of architecture at the beginning of the modern period in Iran: examining the late Latif Abolghasemi's hypothesis about the technique of Iranian Jack Arch

نویسندگان [English]

  • Masoud Nari Ghomi 1
  • Mehdi Momtahen 2
1 Assistant Professor, Department of Construction and Architectural Engineering, University of Technical and Professional Training, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Architecture and art, University of Kashan, Kashan, Iran.
چکیده [English]

The roofing technique known as  Jack Arch which featuresa brick- arched roof on top of steel I-beams, is one of the earliest specialized building techniques from Iran's modernization period that has not been thoroughly researched . While contemporary structural engineers in Iran often regard it as an indignant method,, architects haveshown increasing interest in it. Many years ago, the late Latif Abolghasmi, aprofessor of the University of Tehran, advocated for this technique as an indigenous Iranian technology, though his claims were not well-documented. This research investigates his hypothesis using a historical interpretation approach.;.
 The findings reveal that the Jack Arch technique has three different origins in early modern Europe duringthe nineteenth century: England (Jack Arch), Germany (Prussian arch) and Spain (Catalan roof). The Jack Arch was initially used for fire proofing  textile factories,  the Prussian vault originated from  traditional waterproofing methods for  wooden structures at the basement level, and  the Catalan vault continued  a traditional system possibly rooted in  Islamic  Spain or Mexican indigenous practices.
In Iran, the adoption of this technique has two main sources: a popular origin: continuing from Iran’sadvanced vaulting systems ,and an engineering origin, in the early Pahlavi period by German and Anglo-American engineers in factories and governmental buildings. Prior to the arrival of foreign engineers, this method was common with wooden beams, creating a historical link to steel usage.; Compared to the Jack Arch, the Iranian counterpart is unique due to its construction without form-working. In comparison to the Prussian vault, the Iranian type exhibit more elaborated brickwork, whereas  the German type seldom uses formwork. The Catalan Vault shares many similaritieswith the Iranian vault, not only in form-working but also in the technique’s purpose. However, ithasno historical connection with contemporary Iran, and its brickwork is muchsimpler than that of Iranian vault. In addition, the thin brick layering technique called ‘LaPoush’ in Iran, seen in  some Catalan vault, does not rely on the brick's inherent resistance as the Iranian vault does.
As a result, Abolghasemi's hypothesis is partially confirmed: the technique is not unique to Iran, but the Iranian variant does not have a foreign origin..Western engineering significantly  catalyzed its development, particularlyevident in factory constructions  where the brickwork is exposed without plastering, unlike in residential buildings where it is flattened and plaster. The technical superiority of Iranian works, especiallyin popular buildings such as local mosques and trading centers, showcases  fine brickwork and sophisticated methodsfor concealing steel beams, meriting recognitionas cultural heritage from Iran’s early modern era.

کلیدواژه‌ها [English]

  • vaulted roof on I-beam
  • Latif Abolghasemi
  • early modern era
  • Jack Arch
  • Catalan Vault
  • Prussian Vault

مراجع

1.ابوالقاسمی، لطیف (1352)، نمونه‌ای چند از آثار آجری، هنر و معماری، (17)، 73-61.
2.ابوالقاسمی، لطیف (1352)، آموزش معماری: مصاحبه با لطیف ابوالقاسمی. هنر و معماری، 5(17)، 14-19.
3.ابوالقاسمی، لطیف (1376)، پر و رومی. هنرهای زیبا، (2)ّ، 64-67.
4.اژدری، عباس (1326)، ساختمان خانه‌های ارزان در ایران، آرشیتکت، (4)، 125-133.
5.پهلوان‌زاده، لیلا (1393)، ماکس شونمان معمار کارخانه‌های اصفهان، معمارنت (https://memarnet.com/fa/node/2470 - چهارشنبه, 2014-09-03 21:42).
6.ثقفی، محمد جواد (1383)، آسیب‌شناسی ساختمان آسیب‌های ناشی از مراحل اجرا و نظارت در ساختمانهای خسارت دیده از زلزله بم دی ماه 1382، هنرهای زیبا، 17(1)، 43-52.
7.حجت، عیسی (1385)، تاثیر اصلاحات ارضی بر شکل روستاهای ایران، هنرهای زیبا، 26(1)، 75-84.
8.خدایار، مسعود (1325)، ایزولاسیون ساختمان‌های مسکونی از نظر حرارات و صدا، آرشیتکت (3)، 94-95.
9.دومان، کیکاووس (1348)، سقف‌های بتن پیش فشرده، هنر و معماری (3-4)، 114-116.
10.دهقان، لقمان (1370)، تجارت خارجی ایران در آستانه جنگ جهانی اول، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، 2(2)، 81- 100.
11.یاسمی، رشید (1317)، راهنمای قم؛ به یادگار گشایش دبیرستان حکمت، قم: دفتر آستانة قم، چاپخانه مجلس.
12.زند پیرنیا، مهین (1348)، نقدی بر کهن گرایی معماری نو، هنر و معماری، 3-4، 93-94.
13.سلاجقه، عیسی؛ صیفوری، سعید و محمدی، افشین (1389)، ارزیابی روش‌های مقاوم‌سازی سقف طاق ضربی در ساختمان‌های بنایی غیر مسلح، کنفرانس بین المللی سبک سازی و زلزله، 1 اردیبهشت 1389، کرمان، SID. https://sid.ir/paper/814142/fa 14.
شادی فر، غزاله؛ فلاحی، علیرضا (1396)، مستندسازی بازسازی شهر فردوس پس از زلزله سال 1347، هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی، 22(3)، 71-82. doi: 10.22059/JFAUP.2017.238448.671766 15.
شهیدی مازندرانی، حسین (1383)، سرگذشت تهران، تهران: راه مانا.
16.طایفه، سیما (1399)، سیمین دانشور و جلال آل احمد، خانه. مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی ، جمعه 6 تیر 1399، https://cgie.org.ir/fa/article/238730. 17.
فیض قمی، عباس (1343)، گنجینه آثار قم ج ٢، قم: چاپخانه مهراستوار.
18.کامی شیرازی، سیده مهسا؛ سلطان زاده، حسین و حبیب، فرح (1397)، نقش گروه‌های اجتماعی-فرهنگی در شکل‌گیری کوی‌های مسکونی دوره پهلوی دوم در تهران، پژوهش‌های انسان شناسی ایران، (7)2، 25-49.
doi: 10.22059/IJAR.2018.69468 19.کیانوری، نورالدین (1325)، تجدید ساختمان شهرهای خراب شده در اتحاد جماهیر شوروی، آرشیتکت، (2)، 58-63.
20.کیانی، مصطفی (1392)، بررسی و جایگاه هنر آجرکاری تزیینی در معماری دوره پهلوی اول، هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی، 18(1)، 15-28. doi:10.22059/JFAUP.2013.36354 21.
گرنفلد (1326). مشخصات فنی. آرشیتکت، (4), 137-138.
22.گروت، لیندا ؛ وانگ، دیوید (1384)، روش‌های تحقیق در معماری، ترجمه علیرضا عینی‌فر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. 23.گلابچی, محمود؛ طیبات، مجتبی (1385)، علل عدم پایداری ساختمان‌های مسکونی روستایی در برابر زلزله و ارائه الگوی ساخت براساس امکانات و توانایی‌های محلی (مطالعه موردی: روستای زرند کرمان)، هنرهای زیبا، 30 ، 31-42.
24.گنجی، جمال (1325)، بتون مسلح، آرشیتکت، (3)، 91-93.
25.مفید، حسین؛ رئیس‌زاده، مهناز (1385)، م‍اج‍رای‌ م‍ع‍م‍اری‌ س‍ن‍ت‍ی‌ ای‍ران‌ در خ‍اطرات‌ اس‍ت‍اد ح‍س‍ی‍ن‌ ل‍رزاده‌ از ان‍ق‍لاب‌ ت‍ا ان‍ق‍لاب‌ به انضمام منتخب اشعار، ت‍ه‍ران: م‍ول‍ی‌.‏‫‬‬‬
26.ناری قمی، مسعود؛ ممتحن، مهدی (1401)، بررسی دگرگونی‌های الگوهای معماری مساجد مردمی در ابتدای مدرنیته در ایران نمونه موردی: مساجد شهر قم در اوایل دوره‌ی پهلوی (1304-1340ش)، معماری اقلیم گرم و خشک، 10(15) ، 135- 158. doi: 10.22034/AHDC.2022.2745 27.
ناری قمی، مسعود؛ ممتحن، مهدی و عمرانی‌پور، علی (1400)، زمینه های ظهور فضاهای تجاری جدید در دوران پهلوی اول، مطالعه موردی: شهر قم، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 12(43)، 81- 100.
dor: 20.1001.1.2228639.1399.10.40.6.0. 28.ناصرالشریعه، محمدحسین (1383)، تاریخ قم (حریم مطهر بانوی عالیقدر اهل بیت عصمت و طهارت حضرت فاطمه معصومه سلام‌الله‌علیها)، چاپ چهارم، مقدمه و تصحیح: علی دوانی، تهران: رهنمون.
29.Abolghasemi, L. (1973). Some examples of brick works. Honar va Me’mari, (17), 61-73. (in Persian).
30.Abolghasemi, L.. (1973). Architectural education: interview with Latif Abolghasemi. Honar va Me’mari (17): 14-19. (in Persian).
31.Abolghasemi, L. (1997). Par & Roomi. Honar-ha-ye Ziba, (2), 64-67. (in Persian).
32.Aghaei Rad, H. (2015). A Study of the Architecture of Nader Ardalan in Terms of Tradition and Modernity in the Islamic Context. A thesis in fulfilment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy Faculty of Built Environment, Australia: UNSW.
33.Aladžić, V., Grković, S., & Dulić, O. (2019). Historical and structural survey of 19th and early 20th century-built heritage in northern Vojvodina. Facta Universitatis, Series: Architecture and Civil Engineering, 17(3), 267-282. doi: 10.2298/FUACE190415016A
34.Azhdari, A. (1947). Affordable Housing in Iran. Architect, (4),125-133. (in Persian).
35.Dehghan, L. (1991). Foreign trading of Iran at the beginning of the first world war. Motaleat Mian Reshte-I, 2(2): 81-100 (in Persian).
36.Draganić, A. (2019). Conservation approach to the industrial heritage of Vojvodina. Facta universitatis-series: Architecture and Civil Engineering, 17(4), 377-386. doi: 10.2298/FUACE190612022D
37.Duman, K. (1949). pre-stressed concrete roofing. Honar va M’mari (3-4): 114-116. (in Persian).
38.Feiz, A. (1964). The treasure of Qom heritages. Vol 2. Qom: Mehrostovar. (in Persian).
39.Ganji, J. (1946). Reinforced concrete. Architect, (3), 91-93. (in Persian).
40.García, J., Magdalena, F., & Medina, J. M. (2018). Contemporary Light Vaults in Colombia. The origin of a modern tradition. In Building Knowledge, Constructing Histories: Proceedings of the 6th International Congress on Construction History (6ICCH 2018), July 9-13, 2018, Brussels, Belgium (p. 235). CRC Press.
41.Giebeler, G. (2008). Gründerzeitbauten 1870 –1920. (2008). Atlas Sanierung: Instandhaltung, Umbau, Ergänzung. Giebeler, G., Fisch, R., Krause, H., Musso, F., Petzinka, K. H., & Rudolphi, A. De Gruyter. Bassel: Birkhäuser Verlag. 42.Golabchi, M., & Tayyebat, M. (2006). The causes of the instability of rural residential buildings against earthquakes and providing a construction model based on local facilities and capabilities (case study: Zarand village, Kerman). Honar-ha-ye Ziba (12), 31-41. (in Persian).
43.Grenfeld. (1947). Technical specification. Architect, (4), 137-138. (in Persian).
44.Groat, L., & Wang, D. (2005). Architectural research Methods. Translator: A. Einifar. Tehran: Univesity of Tehran Press. 45.Javaherian, F. (2010). The evolution of industrial architecture in Iran. in Workplaces: The Transformation of Places of Production Industrialization and the Built Environment in the Islamic World. Mohammad al-Asad (ed.) Aga Khan Award for Architecture, Istanbul: Istanbul Bilgi Unıversıty Press, 81-98.
46.Jovanovic-Popovic, M., & Radivojevic, A. (2000, June). Functional demand of Contemporary Housing as an Inducement for Development of New Floor Structure Based on Clay Product Yugolavy Experience. In 12 th Int. Brick/Block Masonry Conf. Proc. (Vol. 2, p. 2000).
47.Kamishirazi, S. M., Soltanzadeh, H., & Habib, F. (2018). The Role of Socio-Cultural Groups in Formation of Residential Neighborhoods of the Second Pahlavi Era in Tehran. Iranian Journal of Anthropological Research, 7(2), 25-49. doi: 10.22059/ijar.2018.69468 (in Persian).
48.Kazemi, H., Ghafory-Ashtiany, M., & Tehranizadeh, M. (1998). Dynamic characteristics of Khorjini semi-rigid connections, using forced vibration test of 1/2-scaled model of a 4-story steel structure. In Proceedings of the Eleventh European Conf. on Earthquake Engineering.
49.Kemp, E.L. (2003). The Wheeling Custom House of 1859:A study in skeletal iron framing Proceedings of the First International Congress on Construction History, Madrid, 20th-24th January 2003, ed. S. Huerta, Madrid: I. Juan de Herrera, SEdHC, ETSAM, A. E. Benvenuto, COAM, F. Dragados, 2003.
50.Khodaiar, M. (1946). Thermal and noise insulation of residential buildings. Architect, (3), 94-95. (in Persian).
51.Kianuri, N. (1946). Reconstruction of destroyed cities in CCCP. Architect, (2), 58-63. (in Persian).
52.Krahl, N. W. (1966). Structural Evaluatuion. Vaulted brick construction in Guadalajara. Architecture at Rice University, 18. 11-47.
53.Krahl, N. W., & Ransom, H. S. (1966). Vaulted brick construction in Guadalajara. Houston, Rice University, Department of Architecture: New York, distributed by Wittenborn.
54.Kumagai, R., Ito, Y., & Kimura, F. (2018). Modernity and locality in the use of brick in Spanish architecture (1870s–1930s). In Building Knowledge, Constructing Histories, volume 2 (pp. 819-828). CRC Press.
55.Lorenz, W. (1999). Classicism and High Technology-the Berlin Neues Museum. Construction history, 15, 39-55. 56.Maheri, Mahmoud R. (2004). Seismic Evaluation and Design of Jack Arch Slabs. 13th World Conference on Earthquake Engineering. Vancouver, B.C., Canada, August 1-6, 2004. Paper No. 3028.
57.Marefat, M. (1980). Building to Power: Architecture of Tehran 1921-1941. PHD thesis. MIT university.
58.Minke, G. (2013). Building with earth: design and technology of a sustainable architecture. Basel: Birkhäuser.
59.Nari Ghomi, M, Momtahen M. & Omranipour, A. (2021). The background of the emergence of new commercial spaces during the first Pahlavi era, a case study: Qom city. Iranian Islamic City Studies (12) 43: 100-81. dor: 20.1001.1.2228639.1399.10.40.6.0 (in Persian).
60.Nari Ghomi, M., & Momtahen, M. (2022). Development of patterns of popular mosques of early modern era of the city of Qom. Journal of Architecture in Hot and Dry Climate, 10(15), 135-158. doi: 10.22034/ahdc.2022.2745. (in Persian). 61.Naser al-Sharia, M. H. (2004). The history of Qom. fourth edition. Introduction and proofreading: Ali Devani. Tehran: Rahnamun. (in Persian).
62.Pahlavanzadeh, L. (2014). Max Schonman, architect of Isfahan factories. Memarnet.(https://memarnet.com/fa/node/2470, 03-09-2014). (in Persian).
63.Peterson, C. E. (1980). Inventing the I-Beam: Richard Turner, Cooper & Hewitt and Others. Bulletin of the Association for Preservation Technology, 12(4), 3-28. doi: 10.2307/1493818
64.Salajaghe, E., Seifuri, S., & Mohammadi, A. (2010). Evaluating of the methods of strengthening jack arch roofing in non-reinforced masonry buildings. International conference of building lightening and earthquake. SID. https://sid.ir/paper/814142/fa (in Persian).
65.Shadifar, G., & Fallahi, A. (2017). Documentation of Ferdows reconstruction after the 1968 earthquake. Journal of Fine Arts: Architecture & Urban Planning, 22(3), 71-82. doi: 10.22059/jfaup.2017.238448.671766 (in Persian).
66.Shahidi Mazandarani, H. (2004). The story of Tehran. Tehran: Rah-e Mana. (in Persian).
67.Siegele, K. (2014). Massivdecken im 19. und 20. Jahrhundert Räume überspannen. Deutsche Bauzeitung, 03.03.2014 <https://www.db-bauzeitung.de/bauen-im-bestand/historische-bautechniken/raeume-ueberspannen>
68.Taiefeh, S. (2020). The home of Simin-e Daneshvar & Jalal-e Al-e Ahmad. Islamic encyclopedia center. https://cgie.org.ir/fa/article/238730. Visited 2023. (in Persian).
69. Yasemi, Gh. R. (1938). The guide to Qom: in memorial of the opening of Hekmat Secondary School. Qom: Astane office. (in Persian).
70.Traykova, M., & Metalkova-Markova, M. (2015, September). Potential for an adaptive reuse of a national cultural property building-Case study of a former sugar factory in Sofia, Bulgaria. In IABSE Symposium Report (Vol. 105, No. 42, pp. 1-7). International Association for Bridge and Structural Engineering. doi: 10.2749/222137815818357467
71.Urban, T., & Gołdyn, M. (2020). The Selected Issues of Adaptation of 19th and 20th Century Post-Industrial Buildings in Łódź. Infrastructures, 5(8), 69. doi: 10.3390/infrastructures5080069
72.Wagner, W. (1886). Neuere Zwischendecken-Constructionen, Wochen blatt für Baukunde, 29(9 April), 145-148. 73.Wermeil, S. E. (2020). Introduction of the Rolled I-Beam in the USA in the 1850s, Revisited. In Iron, Steel and Buildings: The Proceedings of the Seventh Conference of the Construction History Society (pp. 93-104).
74.Wouters, I., & de Bouw, M. (2006). The development of fireproof construction in Brussels between 1840–1870. Industrial Archaeology Review, 28(1), 17-31. doi: 10.1179/174581906X106589
75.Zahrai, S. M. (2015). Experimental study of typical and retrofitted jack arch slabs in a single-story 3D steel building. International Journal of Civil Engineering, 13(3), 278-288. doi: 10.22068/IJCE.13.3.278
76.Zand-e Pirnia, M. (1969). A critique of antiquity within modern architecture. Honar va M’mari (3-4). (in Persian). 77.Ротер Благојевић, М., & Ђукановић, Љ. (2020). Модернизација стамбене изградње прве половине 20. века у Београду–трансформација просторног концепта, конструкцијe и материјализацијe вишеспратних вишепородичних зграда. Архитектура и урбанизам, (51), 46-71. doi: 10.5937/a-u0-29194
نشریه هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی
دوره 28، شماره 3
مهر 1402
صفحه 7-22

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار