تبیین مفهوم ذهنیت معماریانه با بهره‌گیری از فرضیه‌ای درباب پیدایش مفهوم پیرنشین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری معماری اسلامی، گروه معماری و معماری اسلامی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

2 استاد گروه معماری و معماری اسلامی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

3 دانشیار گروه معماری و معماری اسلامی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

4 دانشیار گروه فرش، دانشکده فرش، دانشگاه هنر اسلامی تبریز تبریز، ایران.

چکیده

چندی است که مفهوم ذهنیت در پژوهش‌های حوزه‌ی تاریخ معماری ایران به‌عنوان رویکردی مطالعاتی تحت عنوان تاریخ ذهنیت‌ عامه به‌کار بسته می‌شود. با وجود پژوهش‌هایی در تبیین رویکرد یادشده، چیستی مفهوم ذهنیت در ارتباط با معماری کمتر مورد توجه بوده‌است. در این نوشتار، ضمن معرفی مفهوم میان‌رشته‌ای «ذهنیت معماریانه» به‌عنوان مجموعه‌ افکار، باورها، نگرش‌ها، خیالات و آرزوهای مردم یک اجتماع در ارتباط با موضوعات معماریانه، با اتکا بر راهبرد پژوهش استدلال منطقی، ابتدا این مفهوم از طریق طرح مصادیق مختلف برای آن و با بهره‌گیری از استدلال استقرایی تثبیت شده، سپس با اتکا بر تبیین‌های صورت‌گرفته از مفهوم ذهنیت مبتنی بر نظریه ساخت اجتماعی واقعیت، و با بهره‌گیری از روش استدلال قیاسی، تبیین می‌گردد. برای روشن‌تر شدن ابعاد موضوع، مفهوم «پیرنشین» به‌عنوان یکی از مصادیق ذهنیت‌های معماریانه ایرانیان، انتخاب و تلاش می‌شود تا ابعاد مفهوم ذهنیت‌ معماریانه با اتکا بر ویژگی‌های این مصداق، وضوح بیشتری یابد. براساس نتایج پژوهش، ذهنیت‌های معماریانه، ساخت‌های اجتماعیِ زمان و مکانی مشخص، از واقعیات معماریانه‌اند؛ که به صورتی ناخودآگاه، شیوه‌های تفکر، تخیل، احساس‌کردن و کنش مردم آن زمان و مکان را در ارتباط با این واقعیات تحت تاثیر قرار می‌دهند. چنان‌که پیرنشین نیز می‌تواند ساخت اجتماعی دوران معاصر از سکوهای دوسمت ورودی بناهای تاریخی انگاشته شود. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Explaining the Concept of Architectural Mentality through Applying a Hypothesis about Emergence of the Word, Pir-Neshin.

نویسندگان [English]

  • Somaye Jalali-e Milani 1
  • Ahad Nejad Ebrahimi 2
  • Hamed Beyti 3
  • َAli Vandshoari 4
1 PhD of Islamic Architecture, Department of Architecture and Islamic Architecture, Faculty of Architecture and Urbanism, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.
2 Professor, Department of Architecture and Islamic Architecture, Faculty of Architecture and Urbanism, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.
3 Associate Professor, Department of Architecture and Islamic Architecture, Faculty of Architecture and Urbanism, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.
4 Associate Professor, Department of Rug, Faculty of Rug, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.
چکیده [English]

In recent years, the concept of “mentality” has found its way into architectural research especially within the realm of  Persian historic architecture, often framed as a research approach known as history of public mentality. While this approach extends beyond architectural history studies and has been employed in various historical fields in the West for decades, there remains a gap in understanding the essence of mentality and its role in relation to architecture.. a nuanced comprehension of this concept, including its functions, or its determinants and components is crucial, especially in architectural studies, where it can serve as a valuable tool for sourcing reliable data and informing research processeThe main goal of this paper is to explain and consolidate the interdisciplinary notion of “architectural mentality” -as a complex interplay of thoughts, beliefs, attitudes, imaginations, and wishes of the people of a society in relation to architectural issues- and its various dimensions, relying on existing sociological explanations of the concept of mentality, and applying logical argumentation research method.
 Through a comprehensive literature review, the paper examines existing the definitions and explanations presented so far for the concept of mentality are studied and its features, functions, determinants and components are drawn out from existing sources. Then the concept of architectural mentality is consolidated through discussing various examples , using inductive reasoning. At the next step, relying on the explanations about the concept of mentality based on the theory of social construction of reality, and by applying deductive reasoning, the concept of architectural mentality is explained To facilitate a clearer discussion of the concept's dimensions, the word “Pir-Neshin” –which in Persian means a place where old people can sit and refers to the platforms in both sides of the entrance doors of Persian historic buildings- is selected as one example of architectural mentality in Iran. Through this lens the features, functions, determinants and components of architectural mentality are examined.The findings underscore, architectural mentalities are social constructions of architectural realities within specific temporal and spatial contexts.. They operate at unconscious and dispositional level, shaoing habits , andserving as tools for attaining knowledge about architectural realities. Architectural mentalities are determined by collective, cultural, temporal and spatial factors encompassing Architectural thinking (thinking about architectural realities), architectural imagining (imagining about various features of  an architectural reality), architectural feeling (feelings that individuals experience while confronting with architectural realities) and architectural acting (the action containing a specific meaning that individuals preform when confronting with architectural realities). Additionally, contemporary manifestations of architectural mentality such as Pir-neshin reflect ongoingsocial constructions in response t oarchitectural contexts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Architectural Mentality"
  • "Pir-Neshin"
  • "Social Construction"
  • "Architectural Reality"

مراجع

• آقالطیفی، آزاده؛ حجت، عیسی (1397). بررسی تاثیرپذیری مفهوم خانه از تحولات کالبدی آن در دوران معاصر در شهر تهران. نشریه هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی، 23(4)، 41-54.
• اولیویه، گیوم آنتوان (1371). سفرنامه‌ی اولیویه. (محمدطاهرمیرزا، مترجم و غلامرضا ورهرام، تصحیح و حواشی) تهران: اطلاعات.
• براون، مایکل (1396). تفکر معمارانه: فرایند طراحی و چشم خیال‌اندیش. (سعید حقیر، مترجم) تهران: انتشارات فکر نو.
• برک، پیتر (1381). تاریخ و نظریه‌های اجتماعی. (غلامرضا جمشیدیها، مترجم) تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• برگر، پیتر؛ لاکمن، توماس (1395). ساخت اجتماعی واقعیت (رساله‌ای در جامعه‌شناسی شناخت). (فریبرز مجیدی، مترجم) تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
• پیرنیا، محمدکریم (1385). آشنایی با معماری اسلامی ایران. (غلامحسین معماریان، تدوین) تهران: انتشارات سروش دانش.
• پولاک، ادوارد یاکوب (1368). سفرنامه‌ی پولاک «ایران و ایرانیان». (کیکاووس جهانداری، مترجم) تهران: خوارزمی.
• تمسکی، زینب؛ اهری، زهرا (1391). از ذهنیت عامه تا تظاهر کالبدی: امامزاده سیداسماعیل، تهران قاجاری و رفع تعارضات اجتماعی. تحقیقات تاریخ اجتماعی،6(2)، 65-90.
• چاپرک، علی (1387). ساخت‌گرایی اجتماعی. فصلنامه‌ی روش‌شناسی علوم انسانی، 14(57)، 125-146.
• خاک‌زند، مهدی؛ فیضی، محسن (1384). تفکر طراحی در فرایند طراحی معماری. باغ نظر، 2(4)، 13-23.
• سلطان‌زاده، حسین (1390). فضاهای ورودی در معماری سنتی ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
• سلطانی، مهدی؛ ندیمی، هادی (1396). بررسی باورهای عامه درباره‌ی تخت جمشید و آرامگاه کوروش بر اساس منابع مکتوب عصر قاجاری؛ مطالعات تاریخ فرهنگی، 9(34)، 77-96 •
--- (1397). رساله‌های تذکره‌البنیان و تذکره‌الابنیه، راهی به سوی ذهنیت معمارسنان درباره‌ی معماری. صفه، 28(3)، 5-26.
• سلمان‌ساوجی. (بدون تاریخ). غزل شماره 324 دیوان اشعار. بازیابی در 9/6/1402، از گنجور: https://ganjoor.net/salman/divanss/ghazalss/sh324
• شهری‌باف، جعفر (1383). طهران قدیم. جلد 3، تهران: نشر معین.
• شیروانی، زهرا؛ پرتوی، پروین؛ بهزادفر، مصطفی (1396). تاب‌آوری فضایی بازارهای سنتی (موردپژوهشی: بازار قیصریه اصفهان). باغ نظر، سال 14(52)، 49-58.
• عطار نیشابوری. (بدون تاریخ). غزل شماره 328 دیوان اشعار عطار. بازیابی در 9/6/ 1402، از گنجور: https://ganjoor.net/attar/divana/ghazal-attar/sh328
• غلامعلی فلاح، محمد (1400). تبیین مبانی تاریخ معماری از طریق بررسی نسبت مفردات لفظ آن. صفه، 31(1)، 97-108
• قیومی بیدهندی، مهرداد (1388). سخنی در منابع مکتوب تاریخ معماری ایران و شیوه جستجو در آن‌ها. گلستان هنر، 5(1)، 5-20.
• قیومی بیدهندی، مهرداد؛ شمس، امید (1391). درآمدی بر تاریخ ذهنیت عامه در معماری ایران. مطالعات معماری ایران، 1(2)، 5-25.
• کمیلی، هادی؛ حمیدی‌زاده، محمدرضا؛ امین‌بیدختی، علی‌اکبر (1397). طراحی و تبیین الگوی برندسازی مراکز تجاری در ایران. چشم‌انداز مدیریت بازرگانی، 17(34)، 31-52.
• محمودی، سیدامیرسعید (1383). تفکر در طراحی، معرفی الگوی تفکر تعاملی در آموزش طراحی؛ هنرهای زیبا، 20(20)، 27-36.
• مرادی، بهروز (1394). نظریه‌های جامعه شناسی به زبان ساده؛ تهران: انتشارات بهمن برنا.
• معین، محمد. (بدون تاریخ). ذهنیت. بازیابی در 5/8/1402، از واژه‌یاب: https://vajehyab.com/moein/%D8%B0%D9%87%D9%86%DB%8C%D8%AA
• موقن، یدالله (1383). لوسین لوی‌برول و مسئله‌ی ذهنیت‌ها. ناقد، 1(3)، 13-35.
• مولوی. (بدون تاریخ). غزل شماره 151 دیوان شمس. بازیابی در 9 /6/ 1402، از گنجور: https://ganjoor.net/moulavi/shams/ghazalsh/sh151 • مستوفی، عبدالله (1384). شرح زندگانی من. جلد اول، تهران: نشر زوار.
• مهدوی‌پور، حسین؛ جعفری، رشید؛ سعادتی، پوراندخت (1392). جایگاه جلوخان در معماری مسکونی بومی ایران؛ مسکن و محیط روستا، 32(142)، 3-18.
• ریتزر، جورج (1374). نظریه‌ی جامعه‌شناسی در دوران معاصر. (محسن ثلاثی، مترجم) تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
• سلیمی، علی؛ داوری، محمد (1385). جامعه‌شناسی کجروی؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. س سیاوشی، لیلا (1392). مسئله‌ی زیست‌جهان در پدیده‌شناسی هوسرل. شناخت، 6(2)، 43-68
• کهوند، مریم؛ حسینی، مهدی (1394). دیدمان و بحران دیداری: خوانشی انتقادی از زندگی روزمره. کیمیای هنر، 4(15)، 7-19.
ی محمدی، مسلم (1386). دین و اخلاق در جامعه‌گرایی دورکیم و نقد آن؛ اندیشه‌ی دینی، 7(25)، 1-20.
 • Aghalatifi, A. & Hojjat, I. (2019). Impression of meaning of home from physical transformation in Contemporary Era of Tehran. Journal of Fine Arts: Architecture & Urban Planning, 23(4), 41-54.
• Attar of Nishabur. (n.d.). Ghazal no. 324 of Diwan of attar. Retrieved 9 1, 2023, from 'k[,v: https://ganjoor.net/attar/divana/ghazal-attar/sh328
• Berger, P. L., & Luckmann, T. (2016). The Social construction of reality: a treatise in the Sociology of Knowledge. (F. Majidi, Trans.) Elmi-Farhangi. (in Persian)
• Brawne, M. (2017). Architectural Thought: The Design Process and the Expectant Eye. (S. Haghir, Trans.) Tehran: Fekreno book. (in Persian)
• Burke, P. (2002). History and social theory. (G. Jamshidiha, Trans.) Tehran: University of Tehran Press.(in Persian) • Chaparak, A. (2009). Social Constructionalism. Methodology of Social Sciences and Humanities, 14(57), 125-146.
• Fallah, M. G. (2021). Identifying the Meanings of Architectural History as the Cross Section of the Words ‘History’ and ‘Architecture’. Soffeh, 31(1), 97-108. doi: 10.29252/soffeh.31.1.97
• feizi, M., & khakzand, M. (2006). Design thinking in architectural design process. The Monthly Scientific Journal of Bagh-e Nazar, 2(4), 13-23.
• Kahvand, M & Hosseini, M. (2015) Visuality and Visual Crisis: A Critical Reading of Everyday Life. Kimiya-ye-Honar, 4(15), 7-19.
• Komeili, H., & Hamidizadeh, M. (2018). Designing and Explaining a Branding Pattern for the Commercial Centers (Shopping Malls) in Iran. Journal of Business Management Perspective, 17(34), 31-52
• Mahdavipour, H. ; jafari, R. & saadati S P. (2013). The Role of “Jelo khan” in Residential Vernacular Architecture of Iran. Housing and Rural Invironment, 32 (142) :3-18
• Mahmoodi, A. (2004). Thinking in Design. Honar-ha-ye Ziba, 20(20), 27-36.
• Moradi, B. (2016). Nazariye-haye Jame'eshenasi Be Zaban-e Sadeh [Sociological theories in simple language]. Tehran: Bahmanborna.(in Persian)
• Mohammadi, M. (2013). A Critical Study on Religion and Ethics in Emile Durkheim's Socialism. Journal of Religious Thought : A Quarterly Journal of Shiraz University, 7(25), 1-20. doi: 10.22099/jrt.2013.1290
• Mo'in, M. (n.d.). Zehniayyat [Mentality]. Retrieved 9 1, 2023, from Vajeyab: https://vajehyab.com/moein/%D8%B0%D9%87%D9%86%DB%8C%D8%AA
• Molavi. (n.d.). Ghazal no. 151 of Diwan Shams. Retrieved 9 1, 2003, from Ganjoor: https://ganjoor.net/moulavi/shams/ghazalsh
• Mooghen, Y. (2004). Lucien Levi Bruhl Va Mas'ale-ye Zehniyat-ha [Lucien Levi Bruhland the problem of mentalities]. Naghed, 1(3), 13-35.
• Mostofi, A. (2005). Sharh-e Zendegani-ye Man: Tarikh-e Ejtemaee va Edari-ye Dore-ye Qajariye [Description Of My Life: Administrative and Social History of the Qajar Period]. Tehran: Nashr-e Zavvar.
• Olivier, G. A. (1992). ‭Travels in the Ottoman Empire, Egypt, and Persia. (G. Varahram, Ed., & Mohammadtaha Mirza, Trans.) Tehran: Ettelaat. (in Persian)
‬‬‬‬‬‬‬‬ • Pirniya, M. (2006). Ashenaee Ba Me'mari-ye Eslami-ye Iran [Getting to Know Persian Islamic Architecture]. (G. Memarian, Ed.) Tehran: Sorush-e Danesh.
• Polak‬, J. E. (1989). Iran va Iranian [Persien: Das Land und seine Bewohner: ethnographische Schilderungen]. (K. Jahandari, Trans.) Tehran: Kharazmi.(in Parsian)
• Qayyoomi Bidhendi , M. (2009). Sokhani Dar Manabe'e Maktoob-e Tarikhi-e Iran Va Shive-ye Jostojoo Dar An [a Remark on the Written Sources of Iranian Architectural History and the Way of Searching in Them]. Golestan-e Honar, 5(1), 5-20.
• Qayyoomi Bidhendi, M., & Shams, O. (2022). History of Mentalities in Iranian Architecture: an Introduction. Journal of Iranian Architecture Studies, 1(2), 5-25.
• Ritzer, G. (1995). Contemporary Sociological Theory. (M. Salasi, Trans.) Tehran: Elmi-Farhangi.(in Persian)
• Salimi, A., & Davari, M. (2006). Jame'e Shenasi-e kajravi [Socialogy of Deviance]. Qom: Research institute of Hawza and university.
• Salman Savoji. (n.d.). Ghazal no. 324 of Diwan Salman Savoji. Retrieved 9 1, 2023, from Ganjoor: https://ganjoor.net/salman/divanss/ghazalss/sh324 • Shahribaf, J. (2004). Old Tehran. Tehran: Nashr-e Moeen.(in Persian) • Shirani, Z., Partovi, P., & behzadfar, M. (2017). Spatial Resilience In Traditional Bazaars; Case study: Esfahan Qeisariye Bazaar. The Monthly Scientific Journal of Bagh-e Nazar, 14(52), 49-58.
• Siavashi, L. (2014). A Priori of Life-World in Husserl Phenomenology. Jurnal of Recognition, 6(2), 43-68.
• Soltani M. & Nadimi H. (2018). The Study of Popular Beliefs about the Persepolis and the Tomb of Cyrus Based on Written Sources of Qajar Era. Cultural History Studies, 9 (34) :77-96
• --- (2018). Tazkara-t’al-Bonian and Tazkara-t’al-Abnieh Epistles: Pathways towards Architect Sinan’s Mindset about Architecture. Soffeh, 28(3), 5-26.
• Sultanzade, H. (1999). Entry spaces in the traditional architecture of Iran. Tehran: Iran Cultural Studies.(in Persian) • Tamassoki, Z. & Ahari, Z. (2016). From Public Mentality to Body Representation: Imam Descendant SeyyedIsmaeel, Qajari Tehran and Settlement of Social Conflicts. Tahqiqāt-e Tārikh-e Ejtemā’i (Social History Studies), 6(2), 65-90.
 • Andersen, P. & Lange, E. F. (2010). Mentality and Thought: North, South, East and West; Copenhagen Business School Press DK.
• Gudehus, Ch. (2016). On the significance of the past or present and future action, In G. Sebald and J. Wagle (Eds), Theorizing Social Memories: Concepts and Contexts, (pp. 84-98) . New York: Routledge.
• Malone, P. (2017). Architecture, Mentalities and Meaning. Taylor & Francis.
• Mentality. (n.d.). Retrieved 9 1, 2023, from Cambridge Dictionary: https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/mentality
• ---. (n.d.). Retrieved 9 1, 2023, from Merriam-Webster Dictionary: https://www.merriam-webster.com/dictionary/mentality
• Møller, H. R. (2004). Mentality: a neglected field of investigation in intercultural studies, In M. Blasco and J. Gustafsson (Eds), intercultural alternatives:critical perspectives on intercultural encountersin theory and practice, (pp. 133-154). Copenhagen: Copenhagen Business School Press DK
• Paehlke, R. (2013). Conservation and Environmentalism: An Encyclopedia. Routledge.
• Pleßke, N. (2014). The Intelligible Metropolis: Urban Mentality in Contemporary London Novels; Transcript Verlag.
• Raafat, R. M., Chater, N., & Frith, C. (2009). Herding in humans. Trends in Cognitive Sciences, 13(10), 420–428.
• Stuart, R. S. (1986). Ideology, Theory, and Mentality: Some Issues in the Historical Study of Ideology. labour history, (50), 63-71.
• van Eijnatten, J. (2019). After Identity: Mentalities, European Asymmetries and the Digital Turn, In T. Hauswedell, A. Körner and U. Tiedau (Eds), Re-Mapping Centre and Periphery: Asymmetrical Encounters in European and Global Contexts, (pp. 44-60). UCL press.
• van Prooijen, J. W. (2018). Populism as political mentality underlying conspiracy theories. In B. Rutjens, & M. Brandt (Eds.), Belief systems and the perception of reality (pp. 81-96). Routledge. 
Enculturation. (n.d.). Retrieved 9 1, 2023, from Cambridge Dictionary: https://www.merriam-webster.com/dictionary/enculturation.
نشریه هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی
دوره 28، شماره 2
تیر 1402
صفحه 51-62

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار