بازخوانی ساختار شهر اردبیل دوره صفویه بر اساس تطبیق متون تاریخی در نقشه آدام اولئاریوس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی تبریز

2 گروه هنر و معماری، دانشگاه پیام نور.

چکیده

اردبیل از شهرهای مهم و مورد توجه صفویان بود ولی تاکنون در خصوص شناخت ساختار آن در این دوره که ناظر بر اسناد و مدارک تحلیلی باشد پژوهش جامعی انجام نیافته است. یکی از اسناد تاریخی تصویری بجا مانده از شهر اردبیل در این دوره نقشه منحصر بفرد ترسیم شده توسط آدام اولئاریوس در سفرنامه وی است. بازخوانی این نقشه می تواند ساختار شهر اردبیل دوره صفوی را از ابعاد مختلف مکشوف سازد. در این پژوهش با روش تحقیق تفسیری- تاریخی با تاکید بر تحلیل محتوی اسناد تاریخی و با مبنا قرار دادن سند تصویری فوق نسبت به ارائه نقشه ساختاری شهر اقدام گردید. با مطالعه تطبیقی نقشه های دیگر شهرها که توسط اولئاریوس تهیه شده اند نشان داد وی نگاه انتزاعی به شهرها داشته و شیوه خاصی در ارائه عناصر و ساختار شهر و نحوه جایگیری آنها در نقشه های ترسیمی خود از شهرها داشته است و موقعیت خیلی از عناصر شهری را در نقشه ها بر اساس این ذهنیت خاص تغییر داده است. بر این اساس نقشه ترسیمی اولئاریوس از شهر اردبیل با منابع تاریخی از جمله سفرنامه ها و وقف نامه ها و نقشه های موجود تطبیق داده شد و ساختار شهر اردبیل دوره صفوی بازآفرینی گردید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Rihoux, Benoit (2009), Configurational Comparative Methods: Qualitative Comparative Analysis (QCA) and Related Techniques. Thousand Oks: SAGE. Re-reading the structure of Ardabil city in the Safavid period based on the adaptation of historical texts in the map of Adam Olearius

نویسندگان [English]

  • Mohammad Taghi Pirbabaei 1
  • Ahad Nejad Ebrahimi 1
  • Saman Abizadeh 2
1 Faculty of Architecture and Urbanism, Tabriz Islamic Art University
2 Art and Architecture School. Payame Noor University.
چکیده [English]

Ardabil was one of the important and noteworthy cities of Iran in Safavid era. Due to presence of Sheikh Safi al-Din tomb, this city -as Dar-al-aman- had a certain political, social and cultural state in Safavid era which caused Ardabil to be developed and built as a commercial, religious and service center leading to its expansion and growth. However, up to present time, no comprehensive study has been conducted based on analytical evidences and documents. One of the remaining historical documents from this city is a map drawn by Adam Olearius who was a German scholar, mathematician, geographer and librarian. Olearius had made a travel to Iran in Shah Abbas time. On his own traveling, while writing his itinerary, he came to draw some maps from his visited cities based on the components of the physical and spatial structure of cities. In these maps, urban elements have been his main focus. One of the existing historical documents of the city of Ardabil in this period is the map drawn by Adam Olearius in his itinerary. Re-reading this map to reconstruct the structure of Ardabil city during the Safavid era can reveal the structure of this city in that period from different dimensions. Matching Olearius’ drawing map with historical sources and written texts and documents available, including different travelogues and Adam Olearius’ maps will help us to identify good information about the form, physical and spatial organization of the city, according to which understandable drawings of the city can be presented. The research method of this article is interpretive –historic research with an emphasis on content analysis and review of historical documents. According to the only available readable image document from this period, mental maps were processed. The results show that Olearius had an abstract view of cities and presented maps of different cities by comparative study of maps of other cities in unique way. Moreover, it should be noted that he had certain principles and methods in drawing maps as he gave each town a special place and point in which all the dimensions of the city were defined. This particular place could be the most important building of the city, such as the square, the tomb, the emam-zadeh, or even the castle and the minaret. Based on the guide map of Olearius, the city of Ardabil was divided into urban characteristics during the Safavid era. By placing the Sheikh Safi al-Din Ardabili complex in the center of the map and important elements in the structuring of other parts of the city, Olerious has shown the importance of the issue. The city of Ardabil had largely preserved its spatial structure during the Safavid era, in a way that the tomb of Sheikh Safi as the government component of the city, bazaar as the economic component and the Jame’ Mosque as the religious component were of special importance and the main square of the city connected these elements all of which could conceptualize the city in relation to each other.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Structure of Ardabil city
  • Safavid period
  • Historical maps
  • Adam Olearius itinerary
ارغان، عباس، مداحی، نیلوفر(1395)، بررسی و ارزیابی طرح راهبردی با رویکرد سنجش مشارکت مردم در ساماندهی مبلمان شهری ناحیه 1، منطقه 6 تهران، چهارمین کنفرانس ملی پژوهش‌های کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری، تهران.
امیری، پیمان (1390)، در جستجوی هویت شهر اردبیل، انتشارات سازمان مسکن و شهرسازی استان اردبیل.
اولئاریوس، آدام (1363)، سفرنامه آدام اولئاریوس: ایران عصر صفوی از نگاه یک آلمانی، ترجمه: احمد بهپور، ناشر: ابتکار نو.
آرشیوسازمان میراث فرهنگی (1396)، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان اردبیل.
بحرینی، سید حسین، ایزدی، محمد سعید، مفیدی، مهرانوش(1393)، رویکردها و سیاست‌های نوسازی شهری (از بازسازی تا بازآفرینی شهری پایدار)، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شهری، شماره نهم، زمستان 1393.
بلیلان اصل، لیدا (1395)، ساختار فضایی شهر تبریز در دوره صفوی با مقایسه تطبیقی سفرنامه‌ها و اسناد تصویری، باغ نظر، شماره 28، سال سیزدهم، فروردین و اردیبهشت 1395.
به آذین، داریوش (1382)، اردبیل (از ایران چه می‌دانم؟/29) دفتر پژوهش‌های فرهنگی، تهران.
ترابی طباطبایی، سید جمال (1387)، آثار باستانی استان اردبیل، دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
جامعی، بیوک (1372)، آثار و ابنیه تاریخی اردبیل، انتشارات علمی و فرهنگی.
رضازاده اردبیلی، مجتبی و لیلا پیغامی(1388)، رهیافتی حاصل از شناخت شهر سنتی به‌منظور ارائه الگوی مداخله در بافت (مطالعه موردی: اردبیل)، نشریه هنرهای زیبا، شماره 38، صص: 84-73.
رضازاده اردبیلی، مجتبی (1359)، اردبیل شهر اسلامی، استاد راهنما: پروفسور آندرا برونو، پایان‌نامه دکترای معماری، دانشگاه پلی تکنیک ایتالیا.
رضوانی علی اصغر(1385)، جغرافیای تاریخی ساوه، مجله پژوهش جغرافیایی، شماره 56،صص؟؟؟/
سلطان‌زاده، حسین (1393)، بازارهای ایرانی، دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
سعید نیا، احمد (1366)، قم، از کتاب شهرهای ایران، به کوشش کیانی، محمئد یوسف، انتشارات جهاد دانشگاهی، تهران، جلد 2، ص169-143
شاه محمد اردبیلی، رحمان (1395)، از ارته ویل تا اردبیل(بازشناسی قدیمی‌ترین اسناد تصویری اردبیل از دیرباز تاکنون)، جلد 1، انتشارات مکارمی.
صفری، بابا (1371)، اردبیل در گذرگاه تاریخ، جلد 1-3، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل، اردبیل.
طبسی، محسن (1386)، بازشناسی ویژگی های کالبدی گرمابه های ایران در دوره صفوی، نشریه هنرهای زیبا، شماره 29، صفحه 49- 58.
عسگری نمین، یحیی (1393)، اردبیل در سفرنامه مستشرقین با فرازی از زندگی جهان گردان اروپایی، ناشر» نگین سبلان، چاپ نگین.
غفاری، غلامرضا (1388)، منطق پژوهش تطبیقی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، پرتال جامع علوم انسانی.
قلی پور، سودابه (1393)، بازآفرینی خیابان چهارباغ عباسی اصفهان در دوره های صفویه و قاجار با تأکید بر بیان تصویری از نوشته های سیاحان، مجله باغ نظر، شماره 29، ص 33-46.
کریپندورف، کلوس (1390)، تحلیل محتوا: مبانی روش شناسی، ترجمه هوشنگ نایبی، تهران:  نشر نی.
مقدسی، ابوعبدالله بن محمد بن احمد (1361)، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمه دکتر علینقی منزوی، مؤلفان و مترجمان ایران،  تهران.
مهجور، فیروز (1378)، ویژگی­های شهرسازی در شهرهای دوره صفویه، پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 36، صص: 74-65.
یوسفی، حسن و ملکه گلمغانی زاده اصل (1384)، باستانشناسی و تاریخ هنر بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی، انتشارات نیک آموز، اردبیل.