بازاندیشی در کیفیت ارتباط مدرسه و شهر بر‌پایه تحلیل اجتماع‌پذیری مدارس دوره تیموری تا ابتدای قرن چهاردهم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد معماری، پردیس البرز، دانشگاه تهران

2 دانشیار دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

چکیده

مقاله‌ی حاضر، دست‌آورد پژوهشی میدانی و کتابخانه‌ای می‌باشد و سعی دارد با بررسی سیر تحول کالبدی مدارس و تحلیل خاستگاه آن‌، ارتباط مدرسه و شهر را در برخی دوره‌های اسلامی ایران بازشناسد. بر این اساس نخست، بیش از دوازده بنا از مدارس شاخص دوره‌های تیموری، صفوی و قاجار انتخاب شد. سپس ضمن مطالعه‌ی اوضاع کشور در آن زمان، وجود یا عدم وجود و مکان‌یابی فضای جمعی در مدارس مورد بررسی قرار گرفت. در بخش دوم، مبتنی بر یافته‌های بخش نخست، ویژگی مدارس از منظر موقعیت قرارگیری و شیوه‌ی تفکیک فضای همگانی مقایسه شد. مقایسه‌ها نشان می‌دهند که در مدارس این دوره‌ی ایران، دیدگاه اتصال به شهر بوده و بستر این پیوند لحاظ شده است. لیکن تلفیق غیر مشابه فضای مردمی با مدرسه حاکی از آن است که شیوه‌ی واحدی بر همه‌ی تعاملات دلالت ندارد. به نظر می‌رسد خاستگاه چنین تنوعی را می‌بایست در تفاوت ضروریات عملکرد هر حکومت جست و جو نمود. تطابق تحلیل‌ها، سه تعبیر کلی از مفهوم ارتباط را روشن می‌نماید. شایسته است به منظور درک این تعابیر، انواع کیفیات ارتباطی دسته‌بندی گردد. بر این اساس در پایان، گونه‌های مختلف ترکیب فضاهای آموزشی و مردمی با ذکر نمونه بیان شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Rethinking in the connection between school and city according to school sociability analysis in Timurid era till early fourteenth century in Iran

چکیده [English]

The following article is a result of a field and librarian study in recognition of the connection between school and city in Iranian Islamic architecture and tries to find the different forms of these connections by analyzing physical characteristics of schools’ space and finding their source. Decreasing of targeted engagement of students and people in modern schools in one hand, and the similarity between modern education and Iranian classical foundations about the role of social relations in education on other hand have caused this approaches and contemplation in the architecture from this view is a great step toward reviviscence of engaging joint of school and city. Thus, more than twelve structures from reputed eras of Timurid, Safavid and Qajar were chosen. Then by studying the situation of the country in the specific era, presence or absence and the location of a collective space for students and people in schools were studied. In this article which is applied and developmental, comparisons show that in the schools of that eras of Iran there were a view of connecting to city and foundation of this connection was considered. Thus, dissimilar incorporation of social space with school shows that there is not a uniform approach to all of engagements. It seems that the base of such difference should be discovered in the difference of the policies of each government. Accommodation of analysis shows three general interpretations from meaning of connection. It is best to arrange and analyze different connection qualities to clearly understand these interpretations. In this way, different kinds of educational space combination with social space in each era is explained. In schools’ structure of powerful and Sunni Timurid, social space is in median of city’s public domain and school’s private domain, in a way that separation of students’ territory from people is clearly observable. After that and with the rise of Shiite and influential government of Safavid’s schools became the place of thought exchange and improvement of national unity. In this era, while maintaining visual connection, presence of common relative spaces between social space and school increased. On the other hand, In Qajar era, the government which is afraid of riots, shows no tendency toward making a connection between scholars and students with people and budget allotment for school management is not an agendum. Thus, although there is a public control in school, connection to city becomes less clear and the connection between people and school degrades from thought exchange to an economical connection. Schools which are beside mosques (social space) are built but they act different in some parts even in entrance. This separation shows itself in the yards and other spaces too. It can be concluded from analysis that knowing the socialization of schools plays a key role in explaining the position of this space in each era and it seems assuming that “although schools’ structure of traditional Islamic eras of Iran were affected by their performance, they consequently reflect beliefs of rulers” is defendable.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Architecture
  • Schools
  • Space Creation
  • government
  • Sociability
اهری، زهرا(1390)، شهر، جشن، خاطره (تأملی در نسبت فضاها و جشن‌های شهری در دوران صفویان و قاجاریان)، نشریه هنرهای زیبا، شماره 47، صص 5-16.
ابراهیمی، نادر (1382)، مردی در تبعید ابدی: بر اساس داستان زندگی ملاصدرای شیرازی، انتشارات روزبهان، تهران.
اوبن، اوژن (1362)، ایران امروز (1907-1906)، ترجمه علی اصغر سعیدی، انتشارات زوار، تهران. 
اوکین، برنارد(1386)، معماری تیموری در خراسان، ترجمه علی آخشینی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، تهران.
بروگش، هاینریش(1374)، در سرزمین آفتاب، ترجمه مجید جلیلوند، انتشارات سعدی، تهران.
بلر، شیلا، و بلوم، جاناتان (1381)، هنر و معماری اسلامی، ترجمه اردشیر اشراقی، انتشارات سروش، تهران.
پیرنیا، محمدکریم (1385)، سبک شناسی معماری ایرانی، انتشارات سروش دانش، تهران.
ترکمان، اسکندربیک (1350)، تاریخ عالم آرای عباسی، تصحیح ایرج افشار، انتشارات امیرکبیر، تهران.
حاجی قاسمی، کامبیز(1377)، گنجنامه بناهای مذهبی تهران، دانشگاه شهید بهشتی: انتشارات روزنه، تهران.
حاجی قاسمی، کامبیز(1379)، گنجنامه مدارس، دانشگاه شهید بهشتی: انتشارات روزنه، تهران.
سلطان زاده، حسین(1364)، تاریخ مدارس ایران از عهد باستان تا تأسیس دارالفنون، انتشارات آگاه، تهران.
سمیع آذر، علیرضا (1376)، تاریخ تحولات مدارس در ایران، سازمان نوسازی توسعه و تجهیز مدارس کشور، تهران.
شاردن، ژان(1349)، سیاحتنامه شاردن، ترجمه محمد عباسی، انتشارات امیرکبیر، تهران.
کمپفر، انگلبرت (1360)، سفرنامه کمپفر، ترجمه کیکاووس جهانداری، انتشارات خوارزمی، تهران.
گدار، آندره (1366)، آثار ایران، ترجمه ابوالحسن سرو قد مقدم، انتشارات بنیاد پژوهش‌های اسلامی، مشهد.
لنگ، جان (1391)، آفرینش نظریه معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط، ترجمه: علیرضا عینی فر، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
لوتی، پیر (1372)، به سوی اصفهان، ترجمه بدرالدین کتابی، انتشارات اقبال، تهران.
مجلسی، محمدباقر(1107- 1104 ه.ق)، بحارالانوار، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران.
مستوفی، عبدالله (1386)، شرح زندگانی من: تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، ج3، انتشارات هرمس، تهران.
ملازاده، کاظم و محمدی، مریم (1381)، مدارس و بناهای مذهبی، انتشارات سوره مهر، تهران.
نجمی، ناصر (1364)، طهران عهد ناصری، انتشارات عطار، ؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟.
نوایی، عبدالحسین و غفاری فرد، عباسقلی(1386)، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفوی، انتشارات سمت، تهران.
ویلبر، دونالد (1374)، معماری تیموری در ایران و توران، سازمان میراث فرهنگی کشور، ؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟.
هیلن براند، رابرت (1380)، معماری اسلامی، ترجمه: باقر آیت الله زاده شیرازی، انتشارات روزنه، تهران.