بازسازی محله‌ی بازار پس از زلزله‌ی سال 1382 بم با رویکرد خاطره‌ی جمعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران،

2 دانشجوی دکترای پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، تهران

چکیده

به دنبال رخداد زمین­لرزه­ها، نقش خاطره­ی جمعی در فرایند بازسازی، کمتر مورد توجه واقع‌شده است. پس از سانحه، به دلیل محدودیت زمان، تمام تلاش ارگان­ها معطوف به‌سرعت بخشیدن به بازسازی کالبدی در حداقل زمان است که این امر کیفیت را فدای کمیت می­کند. در این میان، بازسازی محله­ی بازار در شهر بم، با توجه به ویژگی­های منحصربه‌فرد آن موضوعی درخور مطالعه­ است. مقاله حاضر با به‌کارگیری روش تحقیق کیفی نظریه­ی زمینه­ای، به بررسی بازسازی محله­ی بازار بم از منظر خاطره­ی جمعی می­پردازد. بدین منظور، داده­های موردنیاز، از طریق مصاحبه­ها­ی عمیق گردآوری شدند. جهت تحلیل داده­ها، مجموعه­ا­ی از رویه­ها در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و گزینشی به کار گرفته شد. این مقاله، دو مدل مفهومی را به‌منظور شناسایی "مؤلفه­های اصلی خاطره جمعی" معرفی می­کند. در مدل مفهومی اول، "کالبد"، "فعالیت" و "تصورات" و در مدل مفهومی دوم، "زمان" و "مکان"، عوامل اصلی خاطره جمعی می­باشند. این تحقیق بر ضرورت توجه به باززنده­سازی خاطرات جمعی در سیاست­گذاری­ها و برنامه­ریزی­های بازسازی تأکید می­کند. یافته­های پژوهش، رویکرد بازسازی از منظر خاطره جمعی را برای برنامه­ریزی­های آینده­ی بازسازی در محیط­های مشابه پیشنهاد می­نماید؛ مقصود از این رویکرد، نه پاک کردن گذشته و نه تکرار و تقلید کورکورانه آن است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reconstruction of Bazaar District, after the 2003 Bam Earthquake, from the Collective Memory Perspective

نویسندگان [English]

  • Alireza Fallahi 1
  • Fereshteh Aslani 2
1 Professor of the Post-Disaster Reconstruction Department, Shahid Beheshti University (SBU), Tehran,
2 Ph.D. Candidate, Civil Engineering, Earthquake Engineering, International Institute of Earthquake Engineering and Seismology (IIEES), Tehran, Iran.
چکیده [English]

Experiences indicate that after earthquakes a little attention is paid to the role of collective memory (CM) in the reconstruction process. This is due to time constraints, because all organizations try to speed up the physical reconstruction process, after the disasters. Thus, quality is sacrificed for quantity. Herein one of the most challenging issues is the reconstruction of Bazaar neighborhood, because it has unique physical and historical features. People have many memories from this neighborhood. But, unfortunately, it changed during the reconstruction after the 2003 Bam earthquake. This study attempts to use Grounded Theory, a methodology in qualitative research, to review the reconstruction of Bazaar neighborhood in Bam City, from the collective memory (CM) perspective. With this aim, the required data were collected through depth interviews during three travels to Bam City in November 13-14, 2013, March 23-24, 2014 and April 15-18, 2014. The experimental data were achieved through interview with 21 native people and tradesmen from Bazaar neighborhood, each in 20 to 40 minutes. These data were obtained from research environment. To determine the number of interviewees, the concept of “Theoretical Saturation” was used. The interview process ended when the replies of people seemed repetitive. Then, for analyzing data, a regular set of procedures in three stages was applied. These stages are open, axial and selective coding. Also in order to analysis and interpretation of data, 182 concepts, 12 categories, 3 coring categories (in three fields of form, activity and imagination) and a central category was deduced. This research introduces two conceptual models in order to identify the main components of collective memory (CM). “Form”, “activity” and “imagination” are the main factors of collective memory (CM) in the first conceptual model and “time” and “place” are the main components in the second conceptual model. Central category in this research is “collective memory (CM) as a missing link in the process of planning of Bam reconstruction”. The outcome of this study is that current approaches of reconstruction give little importance to the identity and intangible needs of residents. Therefore, it causes the loss of collective memories. Thus, this study emphasizes attention to revival of collective memories in policy and planning of reconstruction process. From the view of this approach, the purpose is not merely physical reconstruction. But the main aim is access to a lively city that people feel they belong to it. The approach of reconstruction from the collective memory (CM) perspective is suggested for future planning of reconstruction in similar places. The purpose of this approach is not to remove past, nor repetition and imitation. This process is a social and participatory plan while appreciating the identity, with interests and changing needs of society is harmonious. It follows permanence and change. For this purpose, identifying all aspects of form, activity and imagination and also tangible and intangible layers of city is necessary. In other words, using self-centered decisions and changes with only economic approach leads to reducing the quality of life and gradual removing of collective memory (CM).
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Reconstruction
  • Collective Memory
  • Bam Earthquake
  • Bazaar Neighborhood
  • Grounded theory
استراوس، ا و کربین، ج (1392)، مبانی پژوهش کیفی، فنون و مراحل تولید نظریه زمینه­ای، ترجمه ابراهیم افشار، نشر نی، چاپ سوم، تهران، ایران.
پسران، آ و سهاپور، م (1390)، نقش فضای باز شهری در ایجاد و ثبت خاطره جمعی در شهر، کنفرانس ملی توسعه پایدار و عمران شهری، مؤسسه آموزش عالی دانش پژوهان، اصفهان، ایران. صص 10-1.
حسینی، کومله م (1388)، مدیریت خاطره­ی جمعی به کمک طراحی شهری، نمونه موردی: ناحیه تاریخی لاهیجان، پایان­نامه کارشناسی ارشد گروه طراحی شهری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.
خسروخاور، ف؛ حبیبی، م و حائری، م (1383)، شهرها و خاطره جمعی، هجدهمین نشست اندیشه ایرانشهر، خانه هنرمندان ایران. صص 3-1.
شعله، م (1385)، دروازه­های قدیم در خاطره جمعی شهر معاصر، ریشه­یابی رشته­های خاطره­ای، نشریه هنرهای زیبا، شماره 27، صص 17- 26.
لک، آ (1393)، کاربرد نظریه زمینه­ای در پژوهش طراحی شهری، فصلنامه علمی- پژوهشی معماری و شهرسازی صفه، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، سال بیست و چهارم، شماره 64، صص 52-40.
لینچ، ک (1376)،  تئوری شکل خوب شهر، ترجمه بحرینی ح، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، تهران، ایران.
مدیری، آ و اشرفی زنجانی، آ (1393)، باززنده­سازی خاطرات جمعی در بازسازی پس از بلایای طبیعی با تکیه بر هویت مکان، فصلنامه مسکن و محیط روستا، دوره 33، شماره 145، صص 62-45.
مطوف، ش (1383)، تحلیل روند بازسازی آبادان و خرمشهر از دیدگاه‌های نظری، مجله باغ نظر، دوره 1، شماره 1، صص 103-85.
میرمقتدایی، م (1388)، معیارهای سنجش امکان شکل­گیری، ثبت و انتقال خاطرات جمعی در شهر، مطالعه موردی: تهران، نشریه هنرهای زیبا، شماره 37، صص 16-5.
Fallahi, A (2007), Lessons Learned from the Housing Reconstruction following the Bam Earthquake in Iran, the Australian Journal of Emergency Management, Vol. 22, No. 1, pp 26-33.
Halbwachs, M (1992), On Collective Memory, IL: University of Chicago Press, Edited and translated by Lewis Coser, Chicago.
Holloway, L & Hubbard, Ph (2001), People & Place, Pearson Education, England.
Lewicka, M (2008), Place Attachment, Place Identity and Place Memory: Restoring the Forgotten City Past, Journal of Environmental Psychology. Doi:10.1016/j. jenvp, pp 207-220.
Rossi, Aldo (1982), The Architecture of the City, the MIT Press, Cambridge: Massachusetts & London, the Institute for Architecture and urban studies and the Massachusett’s Institute of Technology, Translation by Diane Ghirardo & Joan Ockman, UK.
Sandelowski, M (1995), Aesthetics of qualitative research, 27(3), pp 201- 213.
Sumnu, U (2002), The 1912 Galata Bridge as a Site of Collective Memory, Department of Interior Architecture & Environmental Design & the Institute of Fine Arts of  Bilkent University, ???????????.
Westbrook, L (1994), Qualitative research method: A review of major stages, data analysis techniques, and quality controls, Library and Information Science Research, pp 241- 245.
William, A & Darity, Jr (Eds.) (2008), International Encyclopedia of the Social Sciences, 2nd edition, Macmillian References.