تحلیلی بر رابطه سرانه کاربری های زمین و اندازه شهر در طرح‌های جامع شهرهای ایران*

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد دانشکده شهرسازی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

چکیده
برنامه­ریزی کاربری زمین، تعیین­کننده بسیاری از ابعاد گسترش و توسعه شهری در آینده شهرها بوده و می­تواند از چالشی­ترین بخش­های فرایند تهیه طرح­های جامع باشد. هرچند در فرایند تهیه طرح­های جامع شهری ایران، تلاش­هایی برای تعیین منطقی این سرانه­ها صورت گرفته، اما عمدتاً متکی بر متون غربی و یا براساس سلایق و تجارب حرفه­ای تهیه­کنندگان آنها و غالباً فاقد مبانی نظری بوده است. در این میان، می­توان رابطه سرانه کاربری­ها با اندازه شهر را در زمره مهم­ترین موضوعات مورد پژوهش منظور کرد. در این پژوهش، رابطه سرانه کاربری­ها با اندازه شهرها در تعداد 40 طرح و با استفاده از روش­های کمی مورد تحلیل واقع شد. برای رابطه­های همبستگی، مدلسازی آماری از طریق تحلیل­های پیش­بینی و توابع منتخب آن صورت گرفت. بر اساس تحلیل انجام شده در خصوص رابطه همبستگی میان اندازه شهرها و سرانه کاربری­ها، مشخص گردید شیوه نظام­مندی برای اکثریت سرانه­ها وجود نداشته و سرانه و سهم کاربری­های شهری، لزوماً همسو عمل نکرده­اند. یافته­های این تحقیق می­تواند به عنوان چارچوبی برای تحلیل و ارزیابی سرانه­های پیشنهادی در طرح­های جامع شهری مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis on the Relation Between Per Capita Land Uses and City Size in Iran Urban Comprehensive Plans*

نویسنده [English]

  • Mohammad Mehdi Azizi
Professor, School of Urban Plannig, College of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Land use planning is a key and challengable issue in the process of urban comprehencive plans, determining many aspects of future expansion and development of cities. A projected land use table in urban development plans seems a quantitative figure, showing per capita land uses. However, it must have been the results of various studies on population, cultural, social, economic, environmental and physical subjects. Since the issue of per capita land use planning is a base for various urban activities, analysis of this issue is important in a study on land uses analysis. The major aims for determination of per capita land use are to response to the locational and spatial society needs, in the process of rapid urbanization. Per capita land uses are quantitative illustrations of policies, methods and models for land uses, land subdivision, spatial distribution of activities and zonning. It is a key factor affecting construction and population densities, development level, urban design, and city vision. In the process of comprehensive plans provision in Iran, it has been tried to determine per capita land uses in a rational way. However, it has been mainly on the basis of the western literature, or individual and personal perceptions of planners, lacking theoretical and analytical bases. A major challenge in relation to per capita land uses in Iran can be its inconsistencies with various conditions of Iranian cities regarding population, culture, social, economy, environment and climate. In this regard, the relation between per capita land use and city cize is perhaps one of the most important issue to be examined. This is an important subject in Iran, because of Iranain urban hierarcy and city cize situation. The aim of this research is the analysis of per capita land uses in Iranian urban comprehensive plans. The literature on this issue was reviewed and conceptual framework of the sudy was formed. The research method of the study was based on both quantitative and qualitative methods. The relation between per capita land uses and city size was examined and analysed in 40 Iranian urban comprehensive plans. Sampling model and selection of cities was based on two factors, population size and and climate region. For this, 17 samples with less than 100000 population, 8 samples with population between 100000 to 200000, 10 samples with population between 200000 to 500000, 2 samples with population between 1 to 2 millions, and 3 samples with population over 1 million were selected. For correlation relations between city size and per capita, statistical moddeling was used. In the analysis of correlation relations, several softwares were used, including SPSS, Excel, Linear, Logarithmic, Inverse, Quadratic, Cubic, Compound, Power, Growth, and Logistic. Correlations between city size and various land uses were as follow: -0.346 for residential, -0.068 for commercial, -0.317 for educational, -0.198 for higher education, -0.320 for health and clinics, -0.127 for sport, 0.028 for parks and green spaces, -0.368 for cultural and religous spaces. Regression and correlation relations showed that there has not been a rational and scientific method for determination of per capita land uses in the selected urban comprehensive plans

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key Words: Land Use
  • per capita
  • Comprehensive Plans
  • Urban Planning
  • Iran
حبیبی، سید محسن و مسائلی، صدیقه (1378)، سرانه کاربری های شهری، چاپ اول، سیما، تهران.
دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران (1383)، مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، از 1370 تا 1379، شورای انتشارات حوزه معاونت شهرسازی وزارت مسکن و شهرسازی، طرح و نشر پیام سیما.
زبردست، اسفندیار (1383)، اندازه شهر، مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، وزارت مسکن و شهرسازی، تهران.
زبردست، اسفندیار (1386)، جزوه درس آمار پیشرفته، کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
سعیدنیا، احمد (1383)، کاربری زمین شهری، کتاب سبز راهنمای شهرداری‌ها، جلد دوم، انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، چاپ سوم، تهران.
سعیدی رضوانی، نوید و داود پور، زهره (1389)، تدقیق تعاریف و مفاهیم کاربری های شهری و تعیین سرانه ها، مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، وزارت مسکن و شهرسازی، تهران.
عزیزی، محمد مهدی (1385)، محله مسکونی پایدار، مطالعه موردی نارمک، تهران، نشریه هنرهای زیبا، شماره 27، صص46-35.
عزیزی، محمد مهدی (1391)، تحلیلی بر سرانه های کاربری زمین در طرح های جامع شهری ایران، گزارش نهایی طرح پژوهشی، "قطب علمی شهرسازی و توسعه شهری پایدار"، دانشکده شهرسازی، دانشگاه تهران.
مهدی‌زاده، جواد (1379)، سرانه‌ی کاربری‌های خدمات شهری، جلد اول، مطالعات نظری و تجارب جهانی، مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری، تهران.
مهندسان مشاور پارس ویستا (1383)، طرح تحقیقاتی تدوین سرانه‌های کاربری‌های خدمات شهری؛ مفاهیم پایه و مبانی نظری، جلد اول، چاپ دوم، دفتر برنامه‌ریزی عمرانی وزارت کشور، انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، تهران.
مهندسان مشاور پارس ویستا (1380)، طرح تحقیقاتی مطالعات نظری و تجارب جهانی سرانه کاربری های شهری، دفتر برنامه ریزی عمرانی وزارت کشور، تهران.
مهندسین مشاور آرمانشهر (1383)، "طرح توسعه و عمران (جامع) شهر زنجان". مهندسین مشاور آمود (1383)، "طرح جامع شهر یاسوج". مهندسین مشاور امکو ایران (1382)، "طرح ساختاری- راهبردی شهر قم".
مهندسین مشاور امکو ایران(؟؟؟؟؟؟؟؟)، "طرح توسعه و عمران شهر جدید پرند". مهندسین مشاور پارت (1368)، "طرح توسعه و عمران و حوزه نفوذ شهر شاهرود".
مهندسین مشاور پارت (1373)، "طرح جامع شهر سمنان". مهندسین مشاور پارت (1382)، "طرح توسعه و عمران قائمشهر". مهندسین مشاور پارس نقش (1389)، "طرح توسعه و عمران زاهد شهر".
مهندسین مشاور پرداراز (1388)، "طرح توسعه و عمران شهر گراش". مهندسین مشاور پژوهش و عمران (1366)، "طرح توسعه و عمران و حوزه نفوذ شهر بانه". مهندسین مشاور پژوهش و عمران (1364)، "طرح جامع و حوزه نفوذ شهر اهواز".
مهندسین مشاور پویا نقش شهر و بنا (1385)، "طرح جامع شهر لاهیجان". مهندسین مشاور پی کده (1384)، "طرح بازنگری طرح جامع شهر پردیس".
مهندسین مشاور پی کده (1385)، "طرح توسعه و عمران شهر جدید هشتگرد". مهندسین مشاور تدبیر شهر (1383)، "طرح توسعه و عمران(جامع) شهر سنندج".
مهندسین مشاور دریزاند زومر اینترنشنال (1384)، "طرح جامع مقصد جزیره کیش".
مهندسین مشاور زیستا (1385)، "طرح جامع شهر ملایر". مهندسین مشاور زیستا (1378)، "طرح جامع شهر بابل".
مهندسین مشاور زیست کاوش (1377)، "طرح جامع شهر کاشمر".
مهندسین مشاور سید هادی میرمیران (1367)، "طرح تجدیدنظر در طرح جامع و تفصیلی اصفهان".
مهندسین مشاور شارمند (1386)، "طرح جامع شهر دماوند".
مهندسین مشاور شارمند (1383)، "طرح جامع شهر زابل".
مهندسین مشاور شارمند (1385)، "طرح جامع بندر عباس با رویکرد راهبردی".
مهندسین مشاور شارمند (1367)، "طرح توسعه و عمران حوزه نفوذ و تفصیلی شهر قزوین".
مهندسین مشاور شهر و برنامه (1383)، "طرح راهبردی- ساختاری بوشهر".
مهندسین مشاور شهر و بنیان (1380)، "طرح توسعه و عمران(جامع) شهر سلماس".
مهندسین مشاور شهر و بنیان (1379)، "طرح توسعه و عمران(جامع) شهر ماکو".
مهندسین مشاور شهر و خانه (1370)، "طرح جامع شهر نجف آباد".
مهندسین مشاور شهر و خانه (1381)، "طرح جامع شهر زاهدان".
مهندسین مشاور طرح و کاوش (1384)، "طرح جامع شهر اردبیل".
مهندسین مشاور طرح و معماری (1373)، "طرح جامع شهر گرگان".
مهندسین مشاور عرصه (1386)، "طرح جامع شهر اردکان".
مهندسین مشاور عرصه (1365)، "طرح توسعه و عمران شهر ارومیه".
مهندسین مشاور فر- افزا (1373)، "طرح جامع شهر نیشابور".
مهندسین مشاور معماری و محیط (1363)، "طرح جامع بندر لنگه".
مهندسین مشاور نقش جهان- پارس (1382)، "طرح توسعه و عمران شهر دهدشت".
مهندسین مشاور نقش جهان- پارس (1384)، "طرح توسعه و عمران (جامع) شهر کاشان".
مهندسین مشاور نقش جهان پارس (1387)، "طرح توسعه و عمران(جامع) شهر بجنورد".
مهندسین مشاور نقش محیط (1381)، "طرح بازنگری طرح جامع شهر بابلسر".
مهندسین مشاور نقش محیط (1378)، "طرح جامع آذرشهر".
Barton, Hugh; Grant, Marcus; Guise, Richard (2003), Shaping Neighborhoods-a Guide for Health, Sustainability and Vitality, Spon press- Taylor & Francis Group, London.
Chakrabarty, B. K. (2001), Urban Management : Concepts, Principles, Techniques and Education, Cities, Vol. 18, No. 5, pp. 331–345.
Chapin, F, Stuart, Jr. (1965), Urban Land Use Planning, University of Illinois Press, ???????.
Hoses, K. Stiven, (2000), Planning for City of New Berlin, University of Wisconsin, Madison press, ?????????.
Littman, Tod (2005), Land Use Impacts on Transport: How Land Use Factors Affect Travel Behavior, Victoria Transport Policy Institute, www.vtpi.org.