روشنایی حرم امام رضا (ع) در دوره صفوی با تکیه بر اسناد تاریخی آستان قدس رضوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه صنایع دستی.دانشکده هنر. دانشگاه بجنورد.ایران

2 عضو هیئت علمی گروه فرش.دانشکده هنرهای کاربردی. دانشگاه هنر.تهران.ایران

چکیده

تأمین روشنایی حرم امام رضا (ع) از الزاماتی است که همواره مورد توجه متصدیان امور آستان مقدس رضوی بوده ‌است. تعدد وقف‌نامه‌ها و اسناد مالی و اداری مرتبط با روشنایی از دوره صفوی به این سو نشان از اهمیت این امر در حرم رضوی دارد. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این سؤال است که برقراری روشنایی حرم امام رضا (ع) در دوره صفوی به چه طریقی صورت می­گرفته است. هدف مقاله نیز شناخت چگونگی روشنایی حرم در دوره صفوی، روش‌های تأمین آن و انواع مواد و وسایل روشنایی با تکیه بر محتوای وقف‌نامه‌ها و اسناد مالی و اداری آستان قدس است.
این پژوهش از نوع کیفی است که به شیوه توصیفی – تحلیلی انجام شده است. داده‌ها بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی جمع‌آوری شده‌اند و در این راستا حدود 25 وقف­نامه و 110عنوان سند شناسایی و بررسی شده است. نتایج حاصل نشان می­دهد که مصرف روشنایی جزء مهمترین و اولین مصارف ‌آستان قدس در دوره صفوی بوده‌است. این امر خود توسعه ساختار اداری و به‌کارگیری اشخاص در مشاغل گوناگون مرتبط با تأمین روشنایی حرم را در پی داشته‌است. همچنین در این دوره طیف گسترده‌ای از وسایل و مواد روشنایی مورد استفاده قرار می‌گرفته که تأمین آنها از محل نذر و وقف بوده‌است.


کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Illumination of the of Imam Reza shrine (AS) in the Safavid period Based on the historical documents of Astan Quds Razavi

نویسندگان [English]

  • roohafza ghodoosi 1
  • mona soltani 2
1 Faculty member of Handicrafts Department, Faculty of Arts, University of Bojnord, Iran
2 Faculty member of carpet Department, Faculty of practical Art, University of Art,tehran, Iran
چکیده [English]

Providing lighting to the holy shrine of Imam Reza (a.s.) in the city of Mashhad in Iran is one of the requirements that has been the concern of the custodians and caretakers of the holy shrine of Razavi in all historical periods from the beginning of the formation of the holy shrine until now. Many endowments and financial and administrative documents from the Safavid period have remained. Many of these documents are related to how the Holy Shrine was illuminated in the Safavid period. The number of endowments and financial and administrative documents related to lighting from the Safavid period onward shows the importance of providing it in the Razavi shrine.

Investigations show that so far, many researches have been conducted with the aim of investigating and identifying the shrine''s lighting devices left over from different historical periods. This is despite the fact that today there are few examples of a large number of these devices left. Various factors such as war and looting and converting gold and silver lighting devices into coins caused that many objects from the Safavid period and before did not remain. Therefore, it is not possible to know the lighting of the Razavi Shrine only by examining the lighting devices in the Astan Quds Museum and Treasury. Lighting devices are types of objects that were placed in different places of the holy shrine and in this way they caused light. Lighting materials also included the types of fuel required for lighting devices, the frequency of their names being repeated in endowments and documents shows that they were used a lot in the

Holy Shrine. According to the content of the remaining historical documents, identifying and examining the historical documents and documents related to the lighting of the shrine in the Safavid period will play an important role in understanding how the lighting of the shrine was done from different aspects in this historical period.

The purpose of this article is to know how the shrine was lit in the Safavid period, the methods of providing it and the types of lighting materials and devices based on the content of the endowments and financial and administrative documents of Astan Quds.

This research is of a qualitative type, which was carried out in a descriptive-analytical way, and the data were collected based on library and documentary studies and the examination of documents and endowment letters left in Astan Quds Razavi. After examining the documents and samples of the remaining lighting objects in the museum and treasury of the Holy Shrine of Imam Reza (AS), the results show that the use of lighting was one of the most important and first uses of Astan Quds in the Safavid period. This has led to the development of the administrative structure of Astan Quds and the employment of people in various jobs related to the lighting of the shrine. . Also, in this period, a wide range of lighting devices and materials were used, which were provided from the place of oblation and endowment.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shrine of Imam Reza (AS)
  • Illumination
  • Lighting objects
  • endowment documents
  • Safavid period
  • ابن بطوطه، محمدبن‌عبدالله (۱۳۷۰)، سفرنامه ابن بطوطه (جلد اول)، ترجمه محمد علی موحد، تهران: انتشارات آگاه.
  • - ابن خلف تبریزی، محمد حسین‌ (بی‌تا)، برهان قاطع، تهران: موسسه مطبوعاتی فریدون علمی.
  • - ترکمان، اسکندربیک (۱۳۸۲)، تاریخ عالم آرای عباسی (جلد اول)، زیر نظر ایرج افشار، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.
  • - جلالیان، سعیده (دی و بهمن 1389)، روایت اسناد از پیشینه روشنایی و تأمین سوخت در حرم مطهر و اماکن متبرکه(تأملی بر نهادهای این حوزه در روزگار صفوی و افشار)، دانشورز(نشریه فرهنگی و اطلاع رسانی سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی)، سال یازدهم، شماره73، صص20-21.
  • - جلالیان، سعیده (۱۳97)، سیر تحول روشنایی در بارگاه رضوی از عصر صفوی تا دوره معاصر، مطالعه موردی ضریح مطهر، فصلنامه مشکوه، سال سی و هفتم، شماره140، 91-128.
  • - حاتمی، فاطمه (۱۳۸۵)، قندیل نماد نور الهی، وقف میراث جاویدان، شماره54، صص51-68.
  • - خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین (۱۳۸۰)، تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر(جلد سوم)، مصحح: دکتر محمد دبیر سیاقی، تهران: انتشارات خیام.
  • - دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۷۳)، لغت‌نامه دهخدا، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
  • - سلطانی، منا و سیدحسن احمدی (۱۳۷۹)، وقف فرش به حرم مطهر امام رضا (ع)، پیشینه و شیوه‌ها (از صفویه تا اواخر قاجاریه)، فصنامه مشکوه، شماره پیاپی138، 124-139.
  • - سمیعا، میرزا (۱۳۶۸)، تذکره‌الملوک و سازمان اداری حکومت صفوی یا تعلیقات مینورسکی بر تذکره‌الملوک، به کوشش سید محمد دبیر سیاقی و ترجمه مسعود رجب‌نیا. تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.
  • - سوزنچی‌کاشانی، علی و علی ثابت نیا (1381)، معرفی مجموعه اسناد روشنایی حرم مطهر و اماکن وابسته در دوره قاجار، دفتر اسناد (جلد1). مشهد: سازمان کتابخانه،موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  • - شبیریان، علی‌اکبر(1346)، چند نمونه از نفائس موزه آستان قدس، نامه آستان قدس، دوره هفتم، شماره1، صص97-104.
  • - طلایی، زهرا (1397)، سیاست مذهبی صفویان و پیامد آن بر توسعه موقوفات حرم امام رضا(ع)، فصلنامه پژوهش‌های تاریخی، معاونت پژوهش و فن‌آوری دانشگاه اصفهان، شماره اول(پیاپی37)، صص 129-152.
  • - فلسفی، نصرالله (۱۳۷۵)، زندگانی شاه عباس اول (جلد سوم)، تهران: انتشارات علمی.
  • - قدوسی، روح‌افزا (1390)، بررسی و مقایسه روشنایی و اشیاء مربوطه در حرم مطهر امام رضا(ع)، دوره‌های صفوی و قاجار، کارشناسی ارشد، صنایع دستی، دانشگاه هنر.
  • - معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی (1385)، حقایق شیرین:گزارش عملکرد آستان قدس رضوی، توسعه و عمران حرم مطهر حضرت رضا (ع)، مشهد: آستان قدس رضوی.
  • - کفیلی، حشمت (1391)، پایه شمعدان دارالشفاء امام رضا(ع) در دوره صفوی، فصلنامه مشکوه، شماره116، صص106-120.
  • - گرگانی، مهرانه (۱۳۷۶)، ابزار روشنایی در هنر اسلامی و نور در معماری ایران، فصلنامه علمی و فرهنگی میراث فرهنگی، شماره17، صص49-55.
  • - همدانی مستوفی، اسماعیل (۱۳۱۷ ق)، آثار الرضویه، نسخه چاپ سنگی اداره مخطوطات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، شماره6150 (چاپ سنگی).
  • - منجم ‌باشی، عبدالمؤمن بن ابوالقاسم الحسینی، کتابچه موقوفات آستان قدس(نسخه خطی)، سازمان کتابخانه ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، اداره مخطوطات، شماره 8557.
  • - مؤتمن، علی (۱۳۴۸)، راهنما یا تاریخ آستان قدس رضوی، مشهد: انتشارات آستان قدس. - مولوی، عبدالحمید (۱۳۵۳)، پیش‌نویس فهرست موقوفات آستان قدس رضوی(7 جلد)، مشهد، نسخه تایپی ثبت شده در اداره مخطوطات کتابخانه آستان قدس رضوی با شماره عمومی از شماره: 58504 الی58510.