The Study of Formal Elegance in the Iranian Domed Squares (Ninth to Twelfth Hijra Centuries)

Document Type : Research Paper

Authors

Faculty of Architecture and Urbanism, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran

Abstract

From the aesthetic impression viewpoint, the significance of domed square in Iranian architecture has been noticeable for architects and designers of different eras. The aim of the present study is to recognize the formal, geometrical and proportional features of the Persian domed squares with regard to the visual quality of elegance. For this purpose, the structure, various types and evolution process of domed squares were initially studied. Then, 18 domed buildings were selected among the mausoleums pertaining to the ninth to early twelfth hijra centuries. The geometric characteristics of the elevations of the building were studied using the modeling method and designing geometric analysis tool based on the regular pentagon. The study was limited to general form and the three main parts of the dome, the drum, and the base. The height from the top (dome vertex) to the ground level was assumed to be equal for all buildings. In the second stage, based on the literature review, as well as the analysis of the geometric features, four main indicators were determined to evaluate the physical characteristics in terms of formal elegance, which included the ratio of height to width, the ratio of the dome height to the total height, the ratio of the dome width to the total width and the vertex angle of the dome arch. After determining the indicators, the elevation of each building was studied using them. The results showed that the designs of domed squares pertaining to the era in question consisted of a common framework such that in the most cases the elongation of the dome in height was greater than two parts of the drum and the base, and the upper part (consisted of the dome and the drum) had more than half the total height of the building. Nevertheless, variations were evident, especially in terms of the form and proportions of the upper part in structures of the two periods, such that the elegance of elongation in height amidst the Timurid and early Safavid periods, and the elegance of harmony during the Safavid period has been more emphasized. However, in terms of height and width divisions and the dome vertex angle, there were no major differences between the Timurid and Safavid periods. It can be stated that during the Timurid period, the use of discontinuous double- shell domes became prevalent and architects of the Safavid period continued the same method and created geometric harmonies to adjust the height and move towards square proportions, which is indicative of the desire to create more harmony and balance during this period. Moreover, based on the information obtained from the height to width ratio, the difference between the minimum and maximum values of each sub-indicator is greater in the Timurid era compared to the Safavid era, which suggests a greater diversity in the design of such buildings during the Timurid period. The common geometric pattern and the indicators presented in this paper can be used for the aesthetic assessment of similar domed squares as two complementary methods.
 

Keywords

References

آرشیو دفتر فنی اداره کل میراث فرهنگی استان زنجان.
ابوالقاسمی، لطیف (1383)، هنجار شکل­یابی معماری اسلامی ایران، در معماری ایران، دوره اسلامی، گردآوری محمدیوسف کیانی، چاپ سوم، صص 378-394، سمت، تهران.
اتینگهاوزن،‌ ریچارد،‌ و الگ گرابر‌ (1396)، هنر و معماری اسلامی (1250-650)، ترجمه­­ی یعقوب آژند، چاپ دوازدهم، سمت، تهران.
اردلان،‌ نادر، و لاله بختیار (1390)، حس وحدت: نقش سنت در معماری ایرانی، ترجمه­ی‌ ونداد جلیلی، علم معمار، تهران.
اوکین،‌ برنارد (1386)، معماری تیموری در خراسان، ترجمه ی علی آخشینی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، مشهد.
بلر،‌ شیلا، و جاناتان بلوم (1396)، هنر و معماری اسلامی (1800-1250)، ترجمه­ی یعقوب آژند‌، چاپ هفتم،‌ سمت، تهران.
پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی (1378)، دایرﺓالمعارف بناهای تاریخی ایران در دوره ی اسلامی: بناهای آرامگاهی، ویراسته­ی محمدمهدی عقابی،‌ چاپ دوم، حوزه هنری، تهران.
پوپ، آرتور اپهام (1373)، معماری ایران، پیروزی شکل و رنگ، ترجمه­ی کرامت­اله افسر، چاپ دوم، انتشارات فرهنگسرا (یساولی)، تهران.
پوپ، آرتور اپهام (1387)، سده­ی هشتم هجری، ترجمه­ی باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی، در سیری در هنر ایران، از دوران پیش از تاریخ تا امروز، جلد سوم: معماری دوران اسلامی، زیر نظر آرتر پوپ و فیلیس اکرمن، صص ‌1257-1304، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
پوراحمدی، مجتبی (1389)، هندسه در گنبد آرامگاه شیخ زاهد گیلانی: الگویی برای طراحی گنبد در کرانه جنوبی دریای خزر، هنرهایزیبا، شماره 43، صص 83-92.
پیرنیا، محمدکریم (1352)، ارمغان‌های ایران به جهان معماری، گنبد، هنر و مردم، شماره 136 و 137، صص 2-7.
پیرنیا، محمدکریم (1370)، گنبد در معماری ایران، اثر، شماره ۲۰، صص ۵-۱۳۹.
پیرنیا، محمدکریم (1373)، چفدها و طاقها-چفدها، اثر، شماره ۲۴، صص ۵-۴۵.
پیرنیا، محمدکریم (1380)، سبک‌شناسی معماری ایرانی، تدوین غلامحسین معماریان، انتشارات پژوهنده- نشر معمار، تهران.
حاجی‌قاسمی، کامبیز (1389)، گنجنامه، امام‌زاده‌ها و مقابر (دفاتر یازدهم، دوازدهم و سیزدهم)، مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
حجت، عیسی، سعید گلستانی، و مهدی سعدوندی (1394)، راه‌یابی گنبدخانه به مساجد ایران؛ روایتی از گسست و پیوست فضا، هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره 20، شماره 3، صص 21-30.
دکزی،‌ گیورگی (1388)، ناکرانمندی کرانمند: جستاری در تناسبات طبیعت، هنر و معماری، ترجمه­ی حمیدرضا کرمی، پرچین، تهران.
دیتس،‌ ارنست (1387)، اصول و انواع، ترجمه ی باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی، در‌ سیری در هنر ایران، از دوران پیش از تاریخ تا امروز، جلد سوم: معماری دوران اسلامی،‌ زیر نظر آرتور پوپ و فیلیس اکرمن، صص 1144-1131،‌ شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
رضازاده اردبیلی، مجتبی و مجتبی‌ ثابت فرد (1392)، بازشناسی کاربرد اصول هندسی در معماری سنتی (مطالعه موردی: قصر خورشید و هندسه پنهان آن)، هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی،دوره ۱۸، شماره 1، صص 29-44.
زمرشیدی، حسین (1389)، گنبد و عناصر طاقی ایران، نشر زمان، تهران.
شراهی، اسماعیل و جواد نیستانی (1393)، بررسی باستان‌شناسی معماری آرامگاه‌های دوره صفوی تفرش، استان مرکزی، فصلنامه علمی تخصصی باستان‌شناسی ایران – واحد شوشتر، دوره 4، شماره 1، صص 83-106.
شرودر،‌ اریک (1387)، دوره سلجوقی، ترجمه ی باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی، در سیری در هنر ایران، از دوران پیش از تاریخ تا امروز، جلد سوم: معماری دوران اسلامی،‌ زیر نظر آرتور پوپ و فیلیس اکرمن،‌ صص 1193-1250، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
طاهباز، منصوره (۱۳۸۳)، شکل مقدس، صفه، شماره 38، صص 95-126.
فلامکی، محمدمنصور (1391)، اصل‌ها و خوانش معماری ایرانی، نشر فضا، تهران.
کریر،‌ راب (1380)، تناسبات در معماری، ترجمه­ی محمد احمدی‌نژاد، نشر خاک، اصفهان.
گدار، آندره (1368)، آثار ایران، جلد 4. ترجمه­ی ابوالحسن سروقد مقدم، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد.
گلمبک، لیزا و دونالد ویلبر (1374)، معماری تیموری در ایران و توران، ترجمه­ی کرامت‌الله افسر و محمدیوسف کیانی، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران.
مرکز اسناد و مدارک میراث فرهنگی (1382)، نقش عجب، مجموعه نقشه‌های بناهای تاریخی ایران، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران.
معماریان،‌ غلامحسین (1367)، نیارش سازه‌های طاقی در معماری اسلامی ایران، جهاد دانشگاهی دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.
معماریان،‌ غلامحسین (1391)، معماری ایرانی: نیارش (جلد دوم)، تدوین هادی صفایی‌پور، نغمه نواندیش، تهران.
ملازاده، کاظم (1390)، بررسی سابقه و نقش چهارطاق در معماری ایران،درباستان‌شناسی ایران در دوره اسلامی، به‌کوشش محمدابراهیم زارعی، صص 885-868. دانشگاه بوعلی سینا، همدان.
نوایی، کامبیز و کامبیز حاجی‌قاسمی (1390)، خشت و خیال: شرح معماری اسلامی ایران، دانشگاه شهید بهشتی؛ سروش، تهران.
نیستانی، جواد و فرشاد رحیمیان (1396)، گنبد و چپیره در معماری اسلامی ایران، آرمانشهر، تهران.
وحدت‌طلب، مسعود (1393)، زیبایی‌شناسی خویشتن‌خواه: نقش سرشت مشترک زیستی در داوری زیبایی، صفه‌، شماره 64، صص 5-18.
ویلبر، دونالد ن (1365)، معماری اسلامی ایران در دوره‌ ایلخانان، ترجمه­ی عبدالله فریار، چاپ دوم، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
هوف، دیتریش (1383)، گنبدها در معماری اسلامی، ترجمه­ی کرامت‌الله افسر و محمدیوسف کیانی، در معماری ایران (دوره اسلامی)، گردآوری محمد یوسف کیانی، صص 403-422، سمت، تهران.
هیلن‌برند، روبرت (1393)، معماری اسلامی: شکل، کارکرد و معنی، ترجمه­ی باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی، چاپ هفتم، روزنه، تهران.
 
Ashkan, M and Y. Ahmad (2009), Persian Domes: History, Morphology and Typologies, Archnet-IJAR, International Journal of Architectural Research, Vol. 3, No. 5, pp. 95-115.
Craft, D (2012), Science within the Art – Aesthetics Based on the Fractal and Holographic Structure of Nature, pp. 290-321, In Anna Ursyn Ed., Biologically-Inspired Computing for the Arts – Scientific Data through Graphics, IGI Global Publications.
Korsavi, S and M. Aliabadi (2015), Geometry and Proportion of Conical Domes' Plans in Iran: Reviewing Case Studies, J Archit Eng Tech, Vol. 4, No. 1, 137.
O’kane, B (1998), Dome in Iranian Architecture, Iranian Art and Architecture, http://www.cais-soas.com/ CAIS/Architecture/dome.htm. [Accessed July 2018].
URL1: http://www.emamzadegan.ir [Accessed March 2019].
URL2: http://parsacity.com [Accessed April 2019].
URL3: http://zanjan.ichto.ir [Accessed March 2019].
URL4: http://neyshaboor.razavichto.ir [Accessed March 2019].
 
 
 
 
 
Journal of Fine Arts: Architecture & Urban Planning
Volume 23, Issue 3
September 2019
Pages 27-40

Files

Share

How to cite

Statistics