A Comparative and Analytical Study of Jaame, Mosque of Gaz According to New Renovations Findings

Document Type : Research Paper

Author

Assistant Professor of Archaeology, Faculty of Humanities, Shahrekord University, Shahrekord, Iran.

Abstract

Abstract
Jaame, mosque of Gaz is located seventeen kilometers to the north of Esfahan in one of the ancient areas known as Borkhar. According to the texts and documents of the third and forth Hijri centuries, business was brisk in this area during the Seljuq and Safavid eras. Gaz as the center of this area has been important before and after Islam. Jaame, mosque of Gaz is considered as a monument of Seljuq era by most of the researchers. Despite having special architectural and decorative features, it has not yet been studied precisely and comprehensively. Recent renovations of this mosque which consisted of removing some parts added in the contemporary era have uncovered a few spaces, decorations, and shapes. These findings have provided new information on chronology and developmental stages of this monument. This descriptive, comparative, and analytic field research aims at presenting new chronological perspectives and developmental stages, as well as architectural, decorative, and stylistic features of this mosque. The findings of the present research indicate that this monument was originally a "columned type mosque" built in Buyid era. Nothing can be said about the details of its plan and design with certainty. However, the prevalence of "columned type mosques" in Iran in that era among which Jaame mosques of Esfahan, Ardestan, and Na'iin were typical examples, as well as the arrangement of remaining columns in this monument indicate that there were probably a courtyard in the center with some porticos around it, and a columned sanctuary in the south side. Some of the special features of this era mosques are polyhedral columns and stucco decorations in form of simple decorative ivies as well as other decorative ivies in form of multi-petal flowers. According to prior geographic texts there used to be many mosques in Borkhar area at that time, most of which had orators and minbars. Undoubtedly, Jaame, mosque of Gaz was one of them. Later, in Seljuq era a minaret was added and just like Jaame, mosques of Esfahan and Ardestan four arcades were added to each side of the courtyard. Therefore, it was changed to a four- arcade mosque. It is most likely that the four arcades were built simultaneously. Jaame, mosque of Gaz was different from other four- arcade mosques of Seljuq era in terms of special stylistic features. So that, the whole space of each side of the courtyard was surrounded by one arcade, also unlike the usual trend of the Seljuq era mosques especially those in Esfahan area, there was no independent dome chamber. Although the non- existence of a dome chamber in four- arcade mosques was not unusual in later periods of the Iranian architecture, no mosque with the same features as the Jaame, mosque of Gaz has been registered. There is no clear information about how constructions were made in mosques and how new parts were added to them. In Safavid era skillful architects fixed the mosque, built some new parts, and added to its decorations. This was ordered by Safavid kings. Renovations and constructions in this monument have been in progress since Qajar era until today.

Keywords

References

قرآن کریم
آیت‌الله‌زاده شیرازی، باقر(1359)، مسجد جامع اردستان واقع در مرکز محله محال اردستان: مساجد جامع اولیه- منطقه اصفهان، مجله اثر، شماره 1، صص6-51.
ابن حوقل، محمد بن حوقل(1366)، صوره الارض، ترجمه و توضیح جعفر شعار، جلد2، انتشارات امیر کبیر، تهران.
ابن خردادبه، عبیدالله بن عبدالله (1370)، مسالک والممالک، ترجمۀ دکتر حسین قره‌چانلو، [بی نا]، تهران. ابن رسته، احمدبن عمر رسته (1365)، الاعلاق النفیسه، ترجمه و تعلیق دکتر حسین قره‌چانلو، انتشارات امیرکبیر، تهران.
ابن فقیه، ابی‌بکر احمد بن محمد (1349)، ترجمۀ مختصر البلدان(بخش مربوط به ایران)، ترجمۀ ح- مسعود، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران.
اتیگهاوزن، ریچارد و اولک گرابار (1381)، هنر ومعماری اسلامی (1)، ترجمه یعقوب آژند، انتشارات سمت، تهران.
احمدی، عباسعلی (1385)، بررسی کاروانسراهای ناحیۀ شمال اصفهان، مجله اثر، شماره40و41، صص72-95.
اصفهانی، حمزة بن حسن (1346)، تاریخ پیامبران و شاهان، ترجمۀ دکتر جعفر شعار، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران.
اعتمادالسلطنه، محمد حسن خان (1367)، مرأت البلدان ناصری، به کوشش عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، جلدهای1و4، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
الاصفهانی، محمد مهدی بن محمدرضا (1368)، نصف جهان فی تعریف اصفهان، به تصحیح منوچهر ستوده، انتشارات امیرکبیر، تهران. براند، هیلن (1388)، مقبره شاه اسماعیل اول در اردبیل، هنر و معماری صفویه، به کوشش شیلا کنبی، ترجمه مزدا موحد، انتشارات موسسه ترجمه و نشر آثار هنری، تهران، صص 13-21.
براند، هیلن (1377)، معماری اسلامی، ترجمه ایرج اعتصام، انتشارات شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، تهران.
بزرگمهری، زهره (1385)، هندسه در معماری، انتشارات سبحان نور و سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران.
پردولاماز (1370)، گزارش سفر پردولاماز از شماخیه به اصفهان، نامه های شگفت انگیز کشیشان فرانسوی در دوران صفوی و افشاری، ترجمۀ بهرام فره وشی، انتشارات مؤسسۀ علمی اندیشۀ جوان، تهران.
پوپ، آرتور و فیلیس اکرمن (1387)، سیری در هنر ایران، جلد8 : معماری دوران اسلامی، ترجمه نجف دریابندری و دیگران، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
پیرنیا، محمد کریم (1387)، معماری ایرانی، تدوین غلامحسین معماریان، انتشارات سروش دانش، تهران.
پیرنیا، محمد کریم (1382)، آشنایی با معماری اسلامی ایران، تدوین غلامحسین معماریان، چاپ7، انتشارات دانشگاه علم و صنعت، تهران. حبیبی، سید محسن (1380)، از شار تا شهر، چاپ3، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
دانشدوست، یعقوب (1376)، طبس شهری که بود: بناهای تاریخی طبس، انتشارات سازمان میراث فرهنگی و سروش، تهران. رضا‌قلی‌خان هدایت (1373)، فهرس التواریخ، تصحیح دکتر عبدالحسن نوایی و میرهاشم محدث، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.
سجادی، علی(1374)، گچ‌بری در معماری اسلامی ایران، مجله اثر، شماره 25، صص194-214.
سلطان زاده، حسین (1365)، مقدمه ای بر تاریخ شهر و شهر نشینی در ایران، انتشارات آبی، تهران.
شرودر، اریک (1387)، دوره سلجوقی، سیری در هنر ایران، زیر نظر آرتور پوپ و فیلیس اکرمن، ترجمه باقر آیت الله زاده شیرازی، جلد 3: معماری دوران اسلامی، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، صص1193-1250.
شملنیزکی، سرگئی (1389)، معماری آسیای مرکزی و آسیای صغیر؛ سلجوقیان کبیر، سلجوقیان آناتولی و خوارزمشاهیان، معماری اسلامی، به کوشش اولک گرابار و دیگران، ترجمه اکرم قیطاسی،‌ انتشارات سوره مهر، تهران، صص277-314.
عالم آرای عباسی (1350)، به کوشش یدالله شکوری، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران.
فریه، دبلیو (1374)، درباره هنرهای ایران، ترجمه پرویز مرزبان، انتشارات فرزان، تهران.
کروسینسکی، تادوز یودا (1363)، سفرنامۀ کروسینسکی، ترجمۀ عبدالرزاق دنبلی، با مقدمه و تصحیح مریم میراحمدی، انتشارات توس، تهران.
کنبی، شیلا (1388)، هنر و معماری صفویه، ترجمه مزدا موحد، انتشارات موسسه ترجمه و نشر آثار هنری، تهران.
کیانی، محمدیوسف (1365)، شهرهای اسلامی، نظری اجمالی به شهرنشینی و شهرسازی در ایران، انتشارات هما، تهران، صص205-229. گدار، آندره و دیگران (1384)، آثار ایران، ترجمه ابوالحسن سروقد مقدم، جلد 4، چاپ 4، انتشارات بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد.
گدار، آندره و دیگران(1385)، آثار ایران، ترجمه ابوالحسن سروقد مقدم، جلد 1، چاپ4، انتشارات بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد.
گلیجانی مقدم، نسرین (1386)، تاریخ شناسی معماری ایران، دانشگاه تهران، تهران.
گرابر، اولک (1388)، مسجد بزرگ اصفهان، ترجمه محمد علی موسوی فریدنی، انتشارات مانی، اصفهان.
گیلاننتز، پطرس دی سرکیس (1344)، سقوط اصفهان: گزارشهای پطرس دی سرسکیس گیلاننتز، ترجمۀ وحواشی محمد مهریار، انتشارات شهریار، اصفهان.
لاله، هایده (1379)، اصفهان مسجد جامع، دایره‌المعارف بزرگ اسلام، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، جلد 9، انتشارات مرکز دایره-المعارف بزرگ اسلامی، تهران، صص 201-212.
لاکهارت، لارنس (1343)، انقراض سلسلۀ صفویه و ایام استیلای افاغنه در ایران، ترجمۀ مصطفی قلی عماد، [بی نا]، تهران.
طه، ولی(1384)، محراب، هنر و معماری مساجد، به کوشش دبیرخانه ستاد عالی هماهنگی و نظارت بر کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد، ترجمه سعید سید حسینی، جلد1، انتشارات رسانش، تهران، صص689-744.
مکی نژاد، مهدی (1387)، تزیینات معماری، انتشارات سمت، تهران. مستوفی، حمدالله بن ابی بکر بن محمد بن نصر مستوفی قزوینی (1362)، نزهه القلوب، به اهتمام و تصحیح گای لسترنج، انتشارات دنیای کتاب، تهران.
نرشخی، ابوبکر محمد بن جعفر (1362)، تاریخ بخارا، ترجمه ابونصر احمد بن نصر‌القبادی، تصحیح مدرس رضوی، چاپ 2، انتشارات توس، تهران.
هنرفر، لطف الله (1350)، گنجینه آثار تاریخی اصفهان، چاپ2، ثقفی، اصفهان.
یاقوت حموی، شیخ شهاب الدین ( 1957)، معجم البلدان، الجلد الثانی و الجلد الثالث، انتشارات دارصادر و داربیروت، بیروت.
یاقوت حموی، شیخ شهاب الدین(1380)، معجم البلدان، ترجمۀ دکتر علی نقی منزوی، جلد1، انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران.
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب (1343)، البلدان، ترجمۀ دکتر محمد ابراهیم آیتی، انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران.
Sirox, M.(1967), Trois Monuments Inconnus De L, Iran Ancien , Iranica Antiqu,Volumen VII, pp. 82-98.
Wilber, Donald N. (1955), The Architecture of Islamic Iran: The Il-Khanid Period, Greenwood Press, New York.
Journal of Fine Arts: Architecture & Urban Planning
Volume 18, Issue 19
January 2014
Pages 37-46

Files

Share

How to cite

Statistics