Analysis of theoretical and practical geometry of Abbasi jame Mosque's discontinuous double shell dome

Document Type : Research Paper

Authors

1 University of Tehran

2 Professor, School of Architecture

3 Department of architecture, faculty of fine arts, University of Tehran

Abstract

Geometry, meaning the knowledge of size determination, can be considered as a hidden and evident architectural style of various periods that have been used both from theoretical and practical aspects in the construction of buildings in the past. Considering the importance of geometry in art and architecture, research on geometric principles shaping architectural works can be considered an important field for study. One of the special structures that Iranian architects have made a lot of effort to create is "Dome" which is one of the most important elements of Iranian architecture. The dome has special features that distinguish it from the arch. Some of the most important of these features are the sign, the prominence and the appearance of distant distances. For including these features the dome have to hold specific concepts, such as the depth and breadth of the span, the concepts that affect the geometry of the plot and the proportions of the building. Double shell discontinuous dome is one of Iranian domes, in which most of the features mentioned are found together. These domes are diverse in terms of geometric form and construction techniques. This variety and abundance has made many aspects of the geometry and the technology of these buildings still unknown, which need to be studied. The necessity of this discussion is significant from two dimensions of theoretical geometry and practical geometry. Today, due to the very limited information of the past ideas and techniques, it is necessary to draw out theoretical geometry by analyzing practical geometry in buildings. Studies on discontinuous double shell domes mostly indicate their stylistic and structural characteristics and in terms of geometry there are lack of researches. The present research is an attempt to find the answer to these question: what is the relationship between theoretical and practical geometry in design and construction of discontinuous double shell domes? What are the main factors affecting discontinuous double shell domes design and construction process? To answer questions, the theoretical foundations of geometry usage in Iranian architecture were investigated. Then, the study was carried out on the case study and applying principles extracted in the theoretical part and finally the geometric process which forms the building was decoded. This research aims to explain the way of implementing theoretical geometry and transforming it into practical geometry. Findings show that the design and construction process follows a predetermined design system in which the principal forming shapes are square, circle, and pentagon and the proportions of the components are also based on golden ratio(Ɵ), so the proportions apply to the plan, cross section, and facade. Also knowledge and ability of architect in theoretical and practical geometry has been the main factor in design and construction process of these domes in Iran. The results can be beneficial in restoration and rebuilding of domed buildings specially in cases that some parts are missing and there is lack of documentation. Also as the results help to reading out the Iranian vernacular knowledge, would be effective in design and construction of modern shell structures.

Keywords

References

-    ابن سینا، حسین(1406ق)، تسع الرسائل فی الحکمه و الطبیعیات، برگردان حسن عاصمی، بیروت: دارقابس.
-    ابوالقاسمی، لطیف(1366و 1385)، هنجار شکل یابی معماری اسلامی ایران: معماری ایرانی دوره اسلامی، به کوشش محمد یوسف کیانی، انتشارات جهاد دانشگاهی، تهران.
-    آذرخرداد، فرشته، هاشمی زرج آبادی، حسن، زارعی، علی(1397)، ارزیابی هندسه کاربردی در نقشه سه بنای بقعه ابوبکرتایبادی، مسجد گوهرشاد و مدرسه قیاسیه خرگرد، مجله مطالعات باستانشناسی ایران، شماره 4، سال دوم، صص121-136.
-    آرین، منوچهر(1384)، نگاهی دیگر به برج ها، سازمان میراث فرهنگی، تهران.
-    انصاری، مجتبی، اخوت، هانیه، تقوایی، علی اکبر(1390)، تحقیقی پیرامون سیر تاریخی سیستم های تنظیم تناسبات در معماری با تاکید بر ملاحظات کاربردی و زیبایی شناسی، کتاب ماه هنر، 151،صص 57-46.
-    اوکین، برنارد(1384)، معماری تیموری در خراسان، برگردان علی آخشینی، بنیاد پژوهش های اسلامی، تهران.
-    بزنوال، رونالد(1379)، فن آوری تاق در خاور کهن، جلد 1و 2، برگردان محسن حبیبی، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران.
-    بمانیان، محمدرضا و همکاران(1390)، کاربرد هندسه و تناسبات در معماری، نشر طحان، تهران.
-    پوراحمدی، مجتبی(1389)، هندسه در گنبد آرامگاه شیخ زاهد گیلانی: الگویی برای طراحی گنبد در کرانه جنوبی دریای خزر، نشریه هنرهای زیبا، شماره 43، صص 92-83.
-    پارسا، سروناز، فخار تهرانی، فرهاد(1392)، نگاهیبرهندسهنظریگنبدوطاقدرمعماریایرانی، نخستین همایش فناوری و سازه های سنتی با محور گنبدها، موسسه آموزش عالی علوم و فنون تهران، تهران.
-    پیرنیا، محمدکریم(1351)، ارمغان هایایرانبهجهانمعماری: گنبد، مجله هنر و مردم،  صص136 و 137.
-    پیرنیا، محمد کریم(1372)، درسنامه معماری اسلامی2، دانشگاه تهران، تهران.
-    پیرنیا، محمد کریم(1370)، گنبد در معماری ایران، مجله اثر، شماره 20، ص 145.
-    پوپ، آرتور اپهام(1373)، معماری ایران: پیروزی، شکل و رنگ، برگردان کرامت اله افسر، چاپ دوم، انتشارات فرهنگسرا، تهران.
-    حاجی قاسمی، کامبیز(1375)، هندسه پنهان در نمای مسجد شیخ لطف الله، صفه، شماره 21 و 22، صص 33-28.
-    حجازی، مهرداد(1388)، هندسه مقدس در طبیعت و معماری ایران، مجله تاریخ علم، شماره 7، صص 15-36.
-    خلف تبریزی، محمدحسین(1361)، برهان قاطع، نشر امیرکبیر، تهران.
-    دهار، علی، علی پور، رضا(1392)، تحلیلهندسیمعماریمسجدشیخلطف اللهاصفهانجهت تعیین ارتباط هندسی نمازخانه با جلوخان ورودی بنا، باغ نظر، شماره26 ، سال دهم، صص 40-33.
-    دهخدا، علی اکبر(1377)، لغت نامه، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
-    رضازاده اردبیلی، مجتبی، ثابت فرد، مجتبی(1392)، بازشناسی کاربرد اصول هندسی در معماری سنتی: قصر خورشید و هندسه پنهان آن، نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره 18، شماره 1، صص 29-44.
-    زمرشیدی، حسین(1389)، گنبد و عناصر تاقی ایران، نشر زمان، تهران.
-    سجادی نائینی، سید مهدی(1387)، معماران و مرمت کاران سنتی اصفهان، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان و خانه ملل، اصفهان.
-    شرودر، اریک(1387)، برگردان باقر آیت اله زاده شیرازی، سیری در هنر ایران: از دوران پیش از تاریخ تا امروز، جلد سوم: معماری دوران اسلامی، زیر نظر آرتور پوپ و فیلیس آکرمن، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، تهران.
-    شماعی، علی، پوراحمد، احمد(1384)، بهسازی و نوسازی شهری از دیدگاه علم جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران.
-    شهبازی شیران، حبیب (۱۳۸۹)، مصادیق مهم بناهای مذهبی و برجستگی‌های معماری و تزیینی تمدن اسلامی ایران در دورة صفویان، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، صص ۲۶.
-    هاشمی زرج آباد، حسن، ضیایی نیا، محمد حسن، قربانی، حمیدرضا، (1394)، بازخوانی تحلیل اصول هندسی و تناسب طلایی در مدرسه شوکتیه، نشریه پژوهش های باستان شناسی ایران، شماره 9، دوره 5، صص 222-207.
-    ضیایی، محمد حسن، هاشمی زرج آباد، حسن(1395)، تناسب طلایی و سیستم تناسبات ایرانی-اسلامی در مسجد جامع قائن، دو فصلنامه علمی پژوهشی مرمت و معماری ایران، سال ششم، شماره 11، صص 89-99.
-    گدار، آندره(1388)، آثار ایران، برگردان: ابوالحسن سروقد مقدم، ج اول، چاپ پنجم، آستان قدس رضوی، مشهد.
-    گلمبک، لیزا، ویلبر، دونالد(1374)، معماری تیموری در ایران و توران، برگردان محمد یوسف کیانی و کرامت الله افسر، چاپ اول، سازمان میراث فرهنگی، تهران.
-    فره وشی، بهرام(1352)، فرهنگ پهلوی، دانشگاه تهران، تهران. 
-    سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه) (1382)، نقش عجب: مجموعه نقشه‌های بناهای تاریخی ایران، مرکز اسناد و مدارک میراث فرهنگی، تهران.
-    مکنزی، دیوید نیل(1388)، فرهنگ کوچک زبان پهلوی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.
-    معماریان، غلامحسین(1367)، سازه های تاقی در معماری اسلامی نیارش ایران، جهاد دانشگاهی علم و صنعت، تهران.
-    معماریان، غلامحسین(1391)، معماری ایران نیارش، ج 1 و 2، نغمه نو اندیش، تهران.
-    معماریان، غلامحسین(1397). معماری ایرانی: نیارش، نشر گلجام، تهران.
-    معین، محمد(1360)، فرهنگ فارسی، امیرکبیر، تهران.
-    مولوی، بهزاد(1381)، کاربرد هندسه در معماری گذشته ایران(دوره اسلامی)، مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، تهران.
-   نجفقلی پور کلانتری، نسیم، اعتصام، ایرج، حبیب، فرح، (1395)، بررسی هندسه و تناسبات طلائی در معماری ایران (نمونه مطالعاتی: خانه های سنتی تبریز)، نشریه مدیریت شهری، شماره 46، صص 477-91
-     
-    نقره کار عبدالحمید(1392)، حکمت هنر و معماری اسلامی، دانشگاه علم و صنعت، تهران.
-    نوایی، کامبیز، حاجی قاسمی، کامبیز(1390). خشت و خیال: شرح معماری اسلامی ایران، دانشگاه شهید بهشتی، نشر سروش تهران. 
-    وحدت طلب، مسعود و سمیه قدیم زاده(1397)، بررسی ظرافت شکل در گنبدخانه های ایرانی(سده نهم تا دوازدهم)، نشریه هنرهای زیبا، دوره 23، ش 3، صص 40-27.
-    ولی بیگ، نیما، رهروی، ساناز رحیمی آریایی، افروز(1396)، تحلیل ویژگی های هندسی و توانمندی معماران محلی در فناوری ساخت گنبدهای دوپوسته گسسته در شیوه نایین، پژوهش های باستان شناسی ایران، شماره 14، صص191-206.
-   ولی بیگ، نیما، رهروی پوده، ساناز، رحیمی آریایی، افروز(1395)، تحلیل جزئیات هندسی و اجرایی در گنبدهای دوپوسته گسسته نار شاخص شهر اصفهان؛ نمونه مطالعاتی: گنبدهای مسجد جامع عباسی، آرامگاه های درب امام، مدرسه چهارباغ اصفهان، و کلیسای بیت اللحم، نشریه صفه، شماره 73، صص 85-103.
-   ولی بیگ، نیما، وحدت پور، شعله(1397)، بررسی سازواری شمارگانی(پیمون) بر طراحی پلان کاروانسراهای برون شهری (چهارگوش و چهار ایوانی) اصفهان، کنفرانس عمران، معماری و شهرسازی کشورهای جهان اسلام، تبریز، ایران.
-   ویلبر، دونالد(1365)، معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان، برگردان عبداله فریار، چاپ دوم، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
-   هوف، دیتریش(1375)، گنبدها در معماری اسلامی، برگردان کرامت اله افسر، انتشارات جهاد دانشگاهی، تهران.
-   هیلن براند، روبرت(1393)، معماری اسلامی: شکل، کارکرد و معنی، برگردان باقر آیت اله زاده شیرازی، چاپ هفتم، نشر روزنه تهران.
 
-    Ashkan M., Yahaya A., (2009), Persian Domes: History, Morphology and Typologies, in Archnet-ijar, International Journal of Architectural Research, Vol. 3, No. 5, pp. 95-115.
-    Ashkan M., Yahaya A., (2010), Discontinuous Double-shell Domes through Islamic eras in the Middle East and Central Asia: History, Morphology, Typologies, Geometry and Construction, in Nexus Network Journal, Vol. 12, No. 2, pp. 287-319.
-    O’kane B., (1998), Dome in Iranian Architecture, Iranian Art and Architecture, http://www.cais-soas.com/ CAIS/Architecture
-    Valibeig, N., Rahravi Poodeh S., Rahimi Ariaei A., (2017), Structural and Geometric Analysis of Discontinuous Double-Shell Persian Domes in Isfahan and Nain Dome-Building Schools, International Journal of Architectural Heritage,11:8,1101-1120, DOI:10.1080/15583058 .2017.1325540
 
 
 
 
 
 
Journal of Fine Arts: Architecture & Urban Planning
Volume 24, Issue 4
December 2019
Pages 35-48

Files

Share

How to cite

Statistics