جستاری در مفهوم پیوستگی فضا و روند تحولات آن در مساجد ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مهندس

2 هیات علمی دانشگاه تهران

3 هیات علمی دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

با نگاهی به پژوهشهای اندکی که معماری ایران را از منظر فضایی مورد مطالعه قرار داده‌اند با گوناگونی تعابیر به کار رفته، همچون «شفافیت، گشایش، بی مرزی، سیالیت، پیوستگی، سبکی و تداوم» روبرو می‌گردیم. حال آنکه به نظر می‌رسد؛ در بسیاری موارد، دارای هم پوشانی مفهومی هستند و این موضوع، درک مخاطبین را از مفاهیم عرضه شده دشوار می‌سازند.
پژوهش حاضر پس از مروری بر آرای صاحب‌نظران درباره ویژگیهای فضایی معماری ایران و جمع بندی مفاهیم ارایه شده، با بهره‌گیری از راهبرد استدلال منطقی، نشان می‌دهد که بخشی از مهمترین مفاهیم مرتبط با ویژگیهای فضایی معماری ایران، ذیل مفهومی فراگیر با عنوان «پیوستگی فضایی»، ‌قابل سازمان دهی هستند. در این راستا ابتدا به تبیین و ساختاربخشی به مفاهیم مورد نظر پرداخته شده است و پس از آن، با‌ به کارگیری ابزارهای تحلیلی، این مفاهیم، بر روی نمونه‌های شاخصی از مساجد ایران، به آزمون گذاشته شده است.
یافته‌های حاصل از این پژوهش نشانگر آن است که پس از شکل‌گیری مساجد چهار ایوانی در قرن پنجم،‌ مفهوم پیوستگی فضایی، به سه شکل اصلی که با نام «پیوستگی بصری»، «پیوستگی ساختاری» و «پیوستگی ساختاری- بصری» از آنها یاد شده است؛ به طور مستمر و در روندی رو به رشد قابل رهگیری است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A survey on spatial integration and the process of evolution in the Iranian mosque

نویسندگان [English]

  • saeid golestani 1
  • Isa Hojat 2
  • Mehdi Saedvandi 3
1 engineer
2 Professor of Tehran university
3 Assistant Professor, Faculty of Architecture, Art University of Isfahan
چکیده [English]

A survey on spatial integration and its evolutionary progress in Iranian ancient mosques
Saeid Golestani*, Isa Hojat **, Mehdi Saedvandi***
* **PH.D Candidate of Architecture, Faculty of Architecture, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran
** Professor, Faculty of Architecture, University College of Fine Arts, University of Tehran,Tehran, Iran
***Assistant Professor, Faculty of Architecture, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran

Abstract
The genesis and development of Iranian Mosques during the history, is an ideal context to study the process of spatial changes in Iranian architecture. The turning point of the Iranian mosque progress is the transforming of simple Arabic Mosques to four-Iwan mosque in the Seljuk dynasty era at the first of the 11th century. After the time, Iranian architecture, focused on refinement and development the Iranian mosque type. Through their innovation, they succeeded to achieve a diverse and integrated spatial system. We frequently face some special terms such as transparency, expansion, fluidity, continuity and legerity, while reviewing some studies on spatial features of Iranian traditional architecture. These terms seem to be mostly overlapped in concept, which itself cause to misunderstand the differences. In the article after reviewing existing theories about spatial features of Iranian traditional architecture, through application of logical reasoning strategy, we concluded that all the terms can be organized under a pervasive concept which called as “spatial integration” in this paper. In the research to achieve a better perception of the Iranian architects approach to organize the space, first of all, we tried to organize and explain the concepts of the mentioned terms. Then, the terms were examined through analyzing a number of Iranian ancient mosques using analytic tools. The incorporation of Iwan and Dome into the simple Arabic mosques, in 11th century, led to the rupture of the open space of bedchamber, it also led to some functional conflicts for the prayers. The results obtained of this study showed that after the transition, architects to resolve problem, constantly follow the concept of spatial integration. It shall be divided to three main derivatives, visual integration, structural integration and visual-structural integration:
- Visual Integration (Spatial transparency): Developing of visual connections between different spaces, through fading the mass around the spaces.
- Structural integration (Spatial continuity): Gradual conversion of a space to another space or Walking inside the spaces without facing any barrier.
-Visual-structural integration (Expansion): Retreating of walls and creating new spaces around a spatial core, full fading of spatial borders and maximum combination two spaces.
The paper also demonstrates despite of some viewpoints, the progress of Iranian traditional architecture never stopped in the different historical periods. In this way, spatial creativity during the Qajar period, at the end of tradition, situated in higher level compare to the past. This study also showed that how architectures can access a continuous and integrated space by innovating new spatial combinations.

• Key words: Spatial integration, transparency, Expansion, Continuity, Iranian mosque.

• This paper has been extracted from the PhD thesis of Saeid Golestani in Art University of Isfahan
(+98-912) 2102137, Email:said.golestani@gmail.com

کلیدواژه‌ها [English]

  • Spatial integration
  • transparency
  • Expansion
  • Continuity
  • Iranian mosque
اردلان، نادر و لاله بختیار(1390)، حس وحدت، ترجمه ونداد جلیلی و احسان طایفه، نشر علم معمار، تهران.
احمدی، فرهاد(1391)، فصل و وصل در معماری ایران، فصلنامه کیمیای هنر، شماره3، صص131-135.
استیرلن، هانری(1377)، اصفهان تصویر بهشت، نشر فروزان روز، تهران.
 بهشتی، سید محمد(1389)، مسجد ایرانی، مکان معراج مومن، انتشارات روزنه، تهران.
بلیلان، لیدا (1387)، تاثیر فضای بینابینی در پیوستگی فضایی عناصر معماری و شهری در ایران، پایان نامه دکتری معماری، دانشگاه آزاد علوم و تحقیقات، واحد تهران.
پوپ، آرتور (1390 )، معماری ایران، مترجم: غلامحسین صدری افشار، چاپ نهم (اول ناشر)، نشر دات، تهران.
توسلی، محمود (1367)، اصول و روشهای طراحی شهری و فضاهای مسکونی در ایران، مرکز مطالعات و تحقیقات معماری و شهرسازی ایران، تهران.
حایری، محمد رضا (1388)، نقش فضا در معماری ایران، انتشارات دفتر پژوهشهای فرهنگی، تهران.
حاج قاسمی، کامبیز(1391)، شاخصه های معماری ایران، مجله صفه، شماره 58، صص 7-18.
حاجی قاسمی، کامبیز و همکاران (1375)، گنجنامه، فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران، دفتر دوم. مساجد اصفهان، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
حاجی قاسمی،کامبیز و همکاران (1383)، گنجنامه، فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران، دفتر هفتم مساجد جامع، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
 حجت، عیسی؛ گلستانی، سعید و سعدوندی، مهدی(1394)، راهیابی گنبد خانه به مساجد ایران، روایتی از گسست و پیوست فضا، هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، دوره 20، شماره3، صص 21-30.
سلطان زاده، حسین (1382)، روند شکل گیری معماری ایران، مجموعه مقالات کنگره ارگ بم، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران.
گروت، لیندا و وانگ، دیوید (1384). روشهای تحقیق در معماری، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
میرمیران، سید هادی (1379)، مدرسه سپهسالار ... ، مجله معمار، شماره 8، صص 54-57.
میرمیران، سید هادی (1383)، جریانی نو در معماری معاصر ایران، روزنامه همشهری، شماره3529، ص 19.
 مجله آبادی (1374)، معماری ایرانی در سخن چهار نسل از معماران صاحب نظر،  شماره19، صص 4-45.
 معماریان، غلامحسین (1384)، سیری در مبانی نظری معماری، انتشارات سروش دانش، تهران.
        نوایی،کامبیز و حاج قاسمی، کامبیز (1390)، خشت و خیال، انتشارات سروش با همکاری دانشگاه شهید بهشتی، تهران.