گزاره‌های نقادانه‌ی اروپاییان درباره‌ی معماری و شهرهای ایران در سفرنامه‌های قرن هفدهم تا نیمه‌‌ی قرن نوزدهم میلادی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده معماری دانشگاه تهران

2 دانشگاه تهران

چکیده

این تحقیق در پی بارخوانی اندیشه‌های انتقادی آن‌دسته از سفرنامه‌نویسان اروپایی است که بین قرون شانزدهم تا نوزدهم میلادی به ایران سفر کرده‌اند. چنین تحقیقی از چند جنبه مهم است: اوّلاً، می‌توان داوری‌های را برخلاف داوری‌های امروزین، داوری‌هایی تاریخی دانست، دوم آن‌که با پرداختن به این داوری‌ها، می‌توان به قیاس معماری ایران و غرب در آن دوران دست زد و ثالثاً می‌توان به تصویری واقع‌گرایانه از حیات معماری و شهرهای پیشامدرن ایران دست یافت. سوال اصلی پژوهش بدین‌قرار است:‌ در آثار سفرنامه‌نویسان اروپایی چه گزاره‌های نقادانه‌ای درباره‌ی معماری و شهرهای ایران وجود دارد؟ این تحقیق به روش تفسیری-تاریخی انجام شده است. که برحسب شباهت میان گزاره‌ها در سفرنامه ها و نیز تکرارپذیری‌شان، این گزاره‌ها در چهار دسته‌ی کلّی جای داده شده‌اند. می‌توان انتقادهای آن‌ها را درباره‌ی معماری ایران به سه دسته‌ تقسیم کرد. در بخش تفسیری به بحث در این‌باره پرداخته‌ایم که این گزاره‌های نقادانه را تا چه حد می‌توان قابل اتکا دانست و نشان داده‌ایم که گزاره‌های نقادانه‌ی عینی اروپاییان به‌منزله‌ی نشانه‌ای از تفاوت وضعیت در معماری و شهرهای ایران و غرب نسبتاً قابل اتکا، تکرارشونده و مشابه هستند امّا گزاره‌های ذهنی آنان در توضیح چرایی پدید آمدن این تفاوت‌ها شبهه‌برانگیز و قائل به فرد است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

European Travelers’ Critical Thoughts on Iranian Architecture and Town Planning (from 16th to mid-19th Century AD)

نویسندگان [English]

  • Saeed Haghir 1
  • Kamyar Salavati 2
1
2 University of Tehran
چکیده [English]

This paper tends to study the critical statements of those European travelogue writers who have visited Iran from the 16th to the 19th century AD (9TH to 13th AH). This era includes Safavid, Afshari, Zand and Qajar dynasty eras in Iran. The emphasis of this study is the Safavid travel reports which are more important due to lack of Persian critical reports on Iranian culture in that era in comparison to Qajar era. 13 of 22 studied cases are Safavid travelogues, two belong to the pre-Safavid era, and seven of them were written during the Qajar dynasty period. Except one case (Pollack travelogue), the rest of the studied cases belong to pre-Nasser-al-din Shah era, which is usually considered as the age when Iranians closely met the European culture, technology, politics and art in their own society. This research is necessary from two aspects: first, it demonstrates the first handed historical judgements on Iranian architecture, while present-day judgements and inceptions about history of architecture in Iran are based on second handed resources, thus limited to the buildings and Persian traditional texts. Also the pre-Qajar Persian resources about architecture are created in their traditional context, which is not based on critical thought. Secondly, by studying these judgements, a more critical literature could be shaped in the Iranian architectural historiography, which is also more realistic, as in these resources, we can extract lots of everyday life details related to Iranian architecture and Iranian towns in historical context of Iran and gain a deeper knowledge of Iranian architecture and towns in their relation with the Iranian society and culture. Therefore, the main question of this research is "what are the main critical statements of European travelers on Iranian architecture and town planning?” The research method which is applied in this paper by the authors is a comprehensive historical method, depending only on texts. After reviewing the history of criticism in the Islamic cultural history, a brief history of European travelogues on Iran and their overall paradigms in each era is discussed. Then, twenty three travelogues are studied and their statements on Iranian architecture and towns have been extracted, compared and discussed based on the similarity of the statements. Afterwards, these statements are classified in four general categories, based on their repetitions in the studied cases. Also, the reasons which the writers have mentioned for these four general categories are also classified and explained. The paper concludes that the most repeated general critical reports on Iranian architecture and town planning are: "neglecting the maintenance and repairing of buildings in Iran, their temporary life and abundance of ruins in Iran", "disorderliness and dirtiness of passages in Iranian towns", and also "neglecting the overall scape and ugliness of the exterior building surfaces in Iran". Besides these most repeated categories, three less repeated critical statements of the European travelers on Iranian architecture and town planning are "guild and bureaucratic corruption of the architects", "simple home furnishing", and "squander and high expenses in the process of making a building".

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Travelogues"
  • "Criticizing Architecture"
  • "History of Architecture in Iran"
  • "Orientalism"
  • "Ancient cities of Iran"
آریناس، خوزه فرناندز(1391)، راهنمای هنر رنسانس، ترجمه‌ی نسرین هاشمی، نشر ساقی، تهران.
ا.جانسون، جرالدین (۱۳۹۰)، هنر رنسانس، ترجمه‌ی رحیم قاسمیان، موسسه‌ی حکمت، تهران.
اورلئاریوس، آدام (۱۳۸۵)، سفرنامه‌ی آدام اورلئاریوس: ایران عصر صفوی از نگاه یک آلمانی، ترجمه‌ی متن آلمانی و حواشی از احمد بهپور، ابتکار نو، تهران.
اولیویه، گیوم آنتوم (۱۳۷۱)، سفرنامه‌ی اولیویه: تاریخچه‌ی اجتماعی-اقتصادی ایران در دوران آغازین عصر قاجاریه، ترجمه‌ی طاهر میرزا، تصحیح و حواشی دکتر غلامرضا ورهرام، اطلاعات، تهران.
باربارو، جوزافا و دیگران (۱۳۴۹)، سفرنامه‌های ونیزیان در ایران (شش سفرنامه)، ترجمه‌ی منوچهر امیری، خوارزمی، تهران.
بارنز، آلکس (۱۳۷۳)، سفرنامه‌ی بارنز: سفر به ایران در عهد فتحعلی‌شاه قاجار. ترجمه‌ی حسن سلطانی‌فر، آستان قدس، مشهد.
بریستو، ویلیام (۱۳۹۳)، روشنگری (دانشنامه‌ی فلسفه‌ی استنفورد)، ترجمه‌ی مرتضی عابدینی‌فرد، ققنوس، تهران.
بلخاری‌قهی، حسن (۱۳۸۸)، اورنگ: مجموعه مقالات درباره‌ی مبانی نظری هنر، فرهنگستان هنر، تهران.
بن‌تان، آگوست (۱۳۵۴)، س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ی‌ ب‍ن‌ت‍ان‌: نامه های یک افسر فرانسوی درباره سفر کوتاهی به ترکیه و ایران در سال ۱۸۰۷، ترجمه‌ی منصوره نظام مافی اتحادیه ، بی‌نا، تهران.
بیگ‌ترکمان، اسکندر (۱۳۵۰)، تاریخ عالم‌آرای عبّاسی، زیر نظر ایرج افشار، امیرکبیر، تهران.
 بیردزلی، مونروسی و هاسپرس، جان (۱۳۹۲)، تاریخ و مسائل زیباشناسی، ترجمه‌ی محمدسعید حنایی کاشانی، انتشارات هرمس، تهران.
پولاک، یاکوب‌ادواردز (۱۳۶۸)، سفرنامه‌ی پولاک: «ایران و ایرانیان»، ترجمه‌ی کیکاووس جهانداری، خوارزمی، تهران.
تاورنیه، ژان‌باتیست (۱۳۸۲)، سفرنامه‌ی تاورنیه، ترجمه‌ی حمید ارباب‌شیرانی، نیلوفر، تهران.
جکسن، آبراهام والنتاین ویلیامز (۱۳۸۷)، سفرنامه‌ی جکسن: ایران در گذشته و حال، ترجمه‌ی منوچهر امیری و فریدون بدره‌ای، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
خالقی، روح‌الله (۱۳۸۱)، سرگذشت موسیقی ایران (سه جلد در یک مجلّد)، ماهور، تهران.
خیام، عمر‌بن‌ابراهیم (۱۳۸۴)، رباعیّات خیّام، ویرایش میرجلال‌الدین کزّازی، مرکز، تهران.
دروویل، گاسپار (۱۳۶۵)، سفر در ایران، ترجمه‌ی منوچهر اعتماد‌مقدم، شباویز، تهران.
دو‌ساسی، ساموئل (۱۳۸۹)، دکارت، ترجمه‌ی بیتا شمسینی، انتشارات ققنوس، تهران.
دلاواله، پیتر (۱۳۷۰)، سفرنامه‌ی پیتر دلاواله، ترجمه‌ی شعاع‌الدین شفاء، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران. 
دالمانی، هانری‌رونه (۱۳۳۵)، سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمه‌ی محمّد‌علی فره‌وشی، امیرکبیر، تهران.
زارعی، محمداحسان (۱۳۸۷)، مسجد مدرسه‌ی دارالاحسان سنندج، میراث فرهنگی، تهران.
زرین‌کوب، عبدالحسین (۱۳۸۵)، آشنایی با تاریخ ایران، سخن، تهران.
ژوبر، پیر آمده امیلین پروب (۱۳۵۴)، مسافرت در ایران و ارمنستان، ترجمه‌ی علیقلی اعتماد مقدم، بنیاد فرهنگ ایران، تهران.
سانسون، ؟(۱۳۴۶)، وضع کشور شاهنشاهی ایران در زمان شاه‌سلیمان صفوی: تحقیق و مطالعه‌ی دقیق درباره‌ی آداب و اخلاق و حکومت ایرانیان، ترجمه‌ی دکتر تقّی تفضّلی، ابن‌سینا، تهران.
شاردن، ژان (۱۳۷۲)، سفرنامه‌ی شاردن: متن کامل، ترجمه‌ی اقبال یغمایی، توس، تهران.
شرلی، آنتوان و شرلی، رابرت (۱۳۶۲)، سفرنامه‌ی برادران شرلی، ترجمه‌ی «آوانس» و به کوشش علی دهباشی، نگاه، تهران.
فون‌دریابل، گئورک تکتاندر (۱۳۵۱)، گزارش سفارتی به دربار شاه‌عبّاس اوّل، ترجمه‌ی محمود تفضّلی، بنیاد فرهنگ ایران، تهران.
فیگویروا، دن‌گارسیا دسیلوا (۱۳۶۳)، سفرنامه‌ی دن‌گارسیا دسیلوا فیگویروا: سفیر اسپانیا در دربار شاه‌عباس اوّل، ترجمه‌ی غلامرضا سمیعی، نشر نو، تهران.
کاتب، احمدبن حسین‌بن علی (۱۳۵۷)، تاریخ جدید یزد، به کوشش ایرج افشار، امیرکبیر، تهران.
کاتف، فدت آفاس یویچ (۱۳۵۶)، سفرنامه‌ی فدت آفاس یویچ کاتف، ترجمه‌ی محمدصادق همایون‌فرد، کتابخانه‌ی ملّی ایران، تهران.
کارری، جووانی فرانچسکو جملی (۱۳۴۸)، سفرنامه‌ی کارری، ترجمه‌ی علی نخجوانی و عبدالعلی کارنگ، فرانکلین، تهران.
کروسینسکی، جوداز، وارنینگ، ادوارد اسکات و دیگران (۱۳۶۹)، ده سفرنامه یا سیری در سفرنامه‌های جهانگردان خارجی راجع به ایران، گردآورنده و مترجم: مهراب امیری، وحید، تهران.
کمپفر، انگلبرت (۱۳۶۳)، سفرنامه‌ی کمپفر، ترجمه‌ی کیکاووس جهانداری، خوارزمی، تهران.
‌کوتسبو، موریتس فون (۱۳۶۵)، مسافرت به ایران و دوران فتحعلی‌شاه قاجار، ترجمه‌ی محمود هدایت، جاویدان، تهران.
ممتحن‌الدوله‌ی شقاقی، میرزا مهدی‌خان (۱۳۵۳)، خاطرات ممتحن‌الدوله، به‌کوشش حسینعلی شقاقی، امیرکبیر، تهران.
نیبور، کارستن (۱۳۵۴)، سفرنامه‌ی کارستن نیبور، ترجمه‌ی پرویز رجبی، توکا، تهران.
Critical Thinking, From Oxford Dictionaries, Available at: http://www.oxforddictionaries.com/definition/english/critical-thinking, Retrieved: 1/13/2016, 23:24.
Genc, Melda (2009), The Evoloution of Toilets & It’s Current State, MSc of Industrial Design Thesis, Middle east University.
Hatfield, Gary (2008), Rene Decartes, Stanford Philosophy Encyclopedia, Available at: http://plato.stanford.edu/entries/descartes/ Retrieved: 1/09/2016, 13:25.
Mathee, Rudi (2009), The Safavids Under the Westerns Eye, Journal of Early Modern History, 13, 137-171.
Tavernier, John Baptista (1678), The Six Voyages of John Baptista Tavernier, A Noble Man of France Now Living Through Turkey into Persia and the East-Indies, Made English By F.P, London: ?.